Το παλαιότερο εύρημα στον αρχαιολογικό χώρο της Καύνος είναι ο λαιμός ενός πρωτογεωμετρικού αμφορέα που χρονολογήθηκε στον 9ο αιώνα π.Χ., ή ακόμα και νωρίτερα. Ένα άγαλμα που βρέθηκε στη δυτική πύλη των τειχών της πόλης, κομμάτια από εισαγόμενα αττικά κεραμικά και τα νοτιοανατολικά τείχη της πόλης δείχνουν κατοίκηση τον 6ο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, κανένα από τα αρχιτεκτονικά ευρήματα στην Καύνο δεν χρονολογείται νωρίτερα από τον 4ο αιώνα π.Χ.

Πρώτη περσική κυριαρχία  Νομίσματα της Καύνου κατά την εποχή του τυράννου Πισίνδηλη. Περίπου 470-450 π.Χ.

Η Καύνος αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο στο βιβλίο του Ιστορίες. Αφηγείται ότι ο Πέρσης στρατηγός Άρπαγος βαδίζει εναντίον των Λυκίων, των Καραίων και των Κάουνων κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής του 546 π.Χ.[1] Ο Ηρόδοτος γράφει ότι η Καύνος αντιμετώπισε σθεναρά τις επιθέσεις του Άρπαγου αλλά τελικά ηττήθηκαν.[2] Παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι οι Καύνιοι δήλωσαν ότι προέρχονταν από την Κρήτη, ο Ηρόδοτος το αμφισβήτησε.[3] Σκέφτηκε ότι ήταν πολύ πιο πιθανό ότι οι Καύνιοι ήταν οι αρχικοί κάτοικοι της περιοχής λόγω της ομοιότητας μεταξύ της δικής του καρικής γλώσσας και εκείνης των Καυνίων. Πρόσθεσε ότι υπήρχαν, ωστόσο, μεγάλες διαφορές μεταξύ του τρόπου ζωής των Καυνίων και εκείνων των γειτόνων τους, των Καριάνων και των Λυκίων. Μία από τις πιο εμφανείς διαφορές είναι η συμπεριφορά τους στην κοινωνική κατανάλωση αλκοόλ. Ήταν συνηθισμένο οι χωρικοί - άνδρες, γυναίκες και παιδιά - ν συναντώται για ένα καλό ποτήρι κρασί.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η Καύνος συμμετείχε στην Ιωνική Επανάσταση (499-449 π.Χ.).[4]

Μερικές σημαντικές επιγραφές στην καρική γλώσσα βρέθηκαν στην Καύνο, και χρονολογήθηκε περί το 400 π.Χ., συμπεριλαμβανομένης μιας δίγλωσσης επιγραφής στα Ελληνικά και στα καρικά που βρέθηκε το 1996. Βοήθησαν να αποκρυπτογραφηθούν τα καρικά αλφάβητα.[5]

 Λαξευτοί τάφοι της Καύνου.Ελληνική επιρροή

Μετά την ήττα του Ξέρξη στον Δεύτερο Περσικό Πόλεμο και τη σταδιακή απόσυρση των Περσών από τη δυτική ακτή της Ανατολίας, η Καύνος προσχώρησε στη Συμμαχία της Δήλου. Αρχικά έπρεπε μόνο να πληρώσουν μόνο ένα τάλαντο φόρο, ένα ποσό που αυξήθηκε κατά δέκα φορές το 425 π.Χ.. Αυτό δείχνει ότι μέχρι τότε η πόλη είχε εξελιχθεί σε ακμάζον λιμάνι, πιθανώς λόγω της αυξημένης γεωργίας και της ζήτησης για προϊόντα της Καύνου, όπως αλάτι, παστά ψάρια, σκλάβοι, ρητίνη πεύκου και μαύρη μαστίχα - οι πρώτες ύλες για πίσσα που χρησιμοποιούνται σε βάρκα κατασκευή και επισκευή[6] - και αποξηραμένα σύκα. Τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. η πόλη άρχισε να χρησιμοποιεί το όνομα Καύνος ως εναλλακτική λύση για το αρχαίο της όνομα Κβιδ, λόγω της αυξημένης ελληνιστικής επιρροής. Ο μύθος για την ίδρυση της πόλης πιθανότατα χρονολογείται από αυτήν την περίοδο.

Δεύτερη περσική κυριαρχία

Μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη το 387 Π.Χ., η Καύνος περιήλθε ξανά υπό περσική κυριαρχία. Κατά την περίοδο που η Καύνος προσαρτήθηκε και προστέθηκε στην επαρχία της Καρίας από τους Πέρσες ηγεμόνες, η πόλη άλλαξε δραστικά, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του σατράπη Μαυσωλού (377-353 π.Χ.). Η πόλη διευρύνθηκε, διαμορφώθηκε σε επίπεδα και περιτειχίστηκε μια τεράστια περιοχή. Η πόλη απέκτησε σταδιακά ελληνικό χαρακτήρα, με αγορά και ναούς αφιερωμένους σε ελληνικές θεότητες. Ο Μέγας Αλέξανδρος το 334 π.Χ. έφερε την πόλη υπό την κυριαρχία της Μακεδονικής αυτοκρατορίας.

Ελληνιστική περίοδος και ρωμαϊκή κυριαρχία  Ρωμαϊκά λουτρά Θέατρο

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Καύνος, λόγω της στρατηγικής της θέσης, διεκδικήθηκε από τους Διαδόχους, αλλάζοντας τα χέρια μεταξύ των Αντιγονίδων, των Πτολεμαίων και των Σελευκίδων.

Λόγω των διαφορών μεταξύ των ελληνιστικών βασιλείων, η Ρωμαϊκή Δημοκρατία μπόρεσε να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή και να προσαρτήσει σημαντικό αριθμό ελληνιστικών βασιλείων. Το 189 π.Χ. η ρωμαϊκή σύγκλητος έθεσε την Καύνο στη δικαιοδοσία της Ρόδου. Εκείνη την εποχή ήταν γνωστή ως Ροδιακή Περαία.

Το 167 π.Χ. αυτό οδήγησε σε εξέγερση της Καύνου και πολλών άλλων πόλεων της δυτικής Ανατολίας εναντίον της Ρόδου. Ως αποτέλεσμα, η Ρώμη απομάκρυνε τη Ρόδο από την αποστολή της. Το 129 π.Χ. οι Ρωμαίοι ίδρυσαν την επαρχία της Ασίας, η οποία κάλυπτε μεγάλο μέρος της δυτικής Ανατολίας. Η Καύνος ήταν κοντά στην άκρη αυτής της επαρχίας και ανατέθηκε στη Λυκία.

Το 88 π.Χ. ο Μιθριδάτης εισέβαλε στην επαρχία, προσπαθώντας να περιορίσει την περαιτέρω επέκταση των Ρωμαίων. Οι Καύνιοι συνεργάστηκαν μαζί του και σκότωσαν όλους τους Ρωμαίους κατοίκους της πόλης τους. Μετά την ειρήνη του 85 π.Χ. τιμωρήθηκαν για αυτήν την ενέργεια από τους Ρωμαίους, οι οποίοι έθεσαν και πάλι την Καύνο υπό ροδιακή διακυβέρνηση. Κατά τη Ρωμαϊκή κυριαρχία η Καύνος έγινε ένα ακμάζον θαλάσσιο λιμάνι Το αμφιθέατρο της πόλης διευρύνθηκε και χτίστηκαν ρωμαϊκά λουτρά και μια παλαίστρα. Η κρήνη της αγοράς ανακαινίστηκε και δημιουργήθηκαν νέοι ναοί.

Βυζαντινή εποχή  Ψηφιδωτά δίπλα στη θολωτή βυζαντινή βασιλική

Η Καύνος εκχριστιανίστηκε νωρίς και όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία υιοθέτησε επίσημα τη χριστιανική πίστη, το όνομά της άλλαξε σε Καύνος-Ηγία.

Παρακμή

Από το 625 μ.Χ. και μετά η Καύνος αντιμετώπισε επιθέσεις από μουσουλμάνους Άραβες και πειρατές. Ο 13ος αιώνας έφερε εισβολές από τουρκικές φυλές. Κατά συνέπεια, το παλιό κάστρο στην ακρόπολη οχυρώθηκε με τείχη, δίνοντάς του τυπική μεσαιωνική εμφάνιση. Τον 14ο αιώνα οι τουρκικές φυλές είχαν κατακτήσει μέρος της Καρίας, με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του θαλάσσιου εμπορίου.

Η οικονομική επιβράδυνση που προέκυψε ώθησε πολλούς Καύνιους να μετακινηθούν αλλού. Τον 15ο αιώνα οι Τούρκοι κατέλαβαν ολόκληρη την περιοχή βόρεια της Καρίας και η Καύνος επλήγη από επιδημία ελονοσίας. Αυτό προκάλεσε την εγκατάλειψη της πόλης. Η αρχαία πόλη καταστράφηκε από σεισμό και σταδιακά καλύφθηκε με άμμο και πυκνή βλάστηση. Η πόλη ξεχάστηκε μέχρις ότου ο Άγγλος αρχαιολόγος Χόσκιν βρήκε ένα νομικό πινάκιο, αναφερόμενο στο Συμβούλιο της Καύνου και στους κατοίκους αυτής της πόλης. Ο Χόσκιν επισκέφτηκε τα ερείπια το 1842 και έστρεψε ξανά την προσοχή στην αρχαία πόλη.[7]