Xunantunich (προφορά των Μάγια: [ʃunanˈtunitʃ] ) είναι ένας αρχαιολογικός χώρος των αρχαίων Μάγια στο δυτικό Μπελίζ, περίπου 70 μίλια (110 χλμ) δυτικά της πόλης Μπελίζ, στην περιοχή Κάγιο. Το Xunantunich βρίσκεται στην κορυφή μιας κορυφογραμμής πάνω από τον ποταμό Mopan, πολύ κοντά στα σύνορα της Γουατεμάλας – τα οποία είναι 0,6 μίλια (1 χλμ) δυτικά. Υπηρέτησε ως πολιτιστικό κέντρο τελετών των Μάγια στην περιοχή της κοιλάδας του Μπελίζ κατά την Ύστερη και την Τερματική Κλασική περίοδο. Εκείνη την εποχή, όταν η περιοχή βρισκόταν στο απόγειό της, σχεδόν 200.000 άνθρωποι ζούσαν στην κοιλάδα του Μπελίζ.

Το όνομα του Xunantunich σημαίνει «Κόρη του Βράχου» στη γλώσσα των Μάγια (Mopan και Yucatec συνδυαστική ονομασία Xunaan (Noble) κυρία) Tuunich (πέτρα για γλυπτική)), και, όπως πολλά ονόματα που δίνονται στους αρχαιολογικούς χώρους των Μάγια, είναι ένα σύγχρονο όνομα. το αρχαίο όνομα είναι άγνωστο. Η «Πέτρινη Γυναίκα» αναφέρεται στο φάντασμα μιας γυναίκας που πολλοί άνθρωποι ισχυρίζονται ότι κατοικεί στην τοποθεσία, ξεκινώντας από το 1892. Είναι ντυμένη εντελώς στα λευκά και έχει κόκκινα λαμπερά μάτια. Εμφανίζεται γενικά μπροστά από το "El Castillo", ανεβαίνει τις πέτρινες σκάλες και εξαφανίζεται σε έναν πέτρινο τοίχο.

Οι πρώτες σύγχρονες εξερευνήσεις της τοποθεσίας διεξήχθησαν από τον Thomas Gann στα μέσα της δεκαετίας του 1890. Ο Gann μετακόμισε από τη Βρετανία και υπηρέτησε ως περιφερειακός χειρουργός και περιφερειακός επίτροπος του Cayo, στη Βρετανική Ονδούρα, ξεκινώντας το 1892. Επέλεξε αυτή την περιοχή για να εγκατασταθεί επειδή είχε ενδιαφέρον για την αρχαιολογία των Μάγια και ήθελε να μπορέσει να εξερευνήσει τι βρισκόταν στο την εποχή τα άγνωστα θαύματα των ιθαγενών. Ο διάδοχος του Gann, Sir J. Eric S. Thompson, εφάρμοσε μια πιο μεθοδική προσέγγιση και μπόρεσε να δημιουργήσει την πρώτη κεραμική χρονολογία της περιοχής. Οι κύριες πρόσφατες αρχαιολογικές ομάδες που εργάστηκαν στο Xunantunich και στη γύρω περιοχή είναι το Xunantunich Archaeological Project (XAP), το Xunantunich Settlement Survey (XSS) και το Belize Valley Archaeological Reconnaissance Project (BVAR).

Το 1959. –60, έφτασε στην αποικία η αποστολή του Κέμπριτζ στη Βρετανική Ονδούρα και το μέλος της αρχαιολόγος, Euan MacKie, πραγματοποίησε αρκετούς μήνες ανασκαφής στο Xunantunich. Έσκαψε το ανώτερο κτίριο στην Δομή Α-11 στην Ομάδα Β και μια πρόσφατα ανακαλυφθείσα οικιστική δομή, Α-15, λίγο έξω από το κύριο συγκρότημα. Χρησιμοποιώντας την ευρωπαϊκή μέθοδο λεπτομερούς καταγραφής της στρωματογραφίας των επιφανειακών αποθέσεων (οι ίδιες οι τοιχοποιίες δεν είχαν κοπεί εκτενώς) μπόρεσε να συμπεράνει ότι και τα δύο κτίρια είχαν θρυμματιστεί από μια ξαφνική καταστροφή που σήμανε το τέλος της κλασικής κατοχής. Ως αιτία προτάθηκε δοκιμαστικά ένας σεισμός. συνάγεται καθαρά με βάση τα ανασκαμμένα στοιχεία, καθώς και από την πολύ κατεστραμμένη κατάσταση του κορυφαίου κτιρίου της Δομής Α-6 («El Castillo»). Μπόρεσε επίσης να επιβεβαιώσει το μεταγενέστερο τμήμα της κεραμικής ακολουθίας που κατασκεύασε ο Thompson. Η λεπτομερής αναφορά του MacKie είναι «Ανασκαφές στο Xunantunich and Pomona, Μπελίζ, το 1959–60». British Archaeological Reports (Int. series), 251, 1985: Oxford.

Οι αγρότες που τάιζαν τους ανθρώπους που ζούσαν στο Xunantunich ζούσαν συνήθως σε μικρά χωριά, χωρισμένα σε οικιστικές ομάδες με βάση τους συγγενείς. Τα αγροκτήματα απλώθηκαν ευρέως στο τοπίο, αν και το ίδιο το κέντρο του Xunantunich είναι μάλλον μικρό σε σύγκριση. Αυτά τα χωριά ήταν οικονομικά αυτάρκη, που μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο το Xunantunich άντεξε όσο διήρκεσε. δεν εξαρτώνταν από την πόλη για να τους παρέχει. Η πυκνότητα των οικισμών ήταν σχετική με την ποιότητα του εδάφους, την εγγύτητα σε ποτάμια και τις τοπικές πολιτικές ιστορίες. Δεδομένου ότι οι αγρότες ήταν εγκατεστημένοι εδώ και πολύ καιρό στα οικόπεδά τους, δεν θα ήθελαν να εμπλακούν με μια πολιτεία που βρισκόταν υπό συνεχείς αναταραχές λόγω των δυνάμεων εισβολής και όχι μόνο. Άλλοι κοντινοί αρχαιολογικοί χώροι των Μάγια περιλαμβάνουν το Chaa Creek και το Cahal Pech, το Buenavista del Cayo και το Naranjo.