Voor het eerst werd in 1961 binnen de COC gesproken over de mogelijkheid van het oprichten van een homomonument, maar van concrete stappen kwam het destijds nog niet. De Tweede Wereldoorlog kreeg vervolgens in de jaren zestig en zeventig grote aandacht door de boeken van Loe de Jong, maar daarbij was voor het lot van homoseksuelen nog geen aandacht.[1]

Het idee voor een eigen monument kwam opnieuw naar voren in 1970, toen twee leden van de Amsterdamse Jongeren Aktiegroepen Homoseksualiteit (AJAH) op 4 mei een krans wilden leggen bij het oorlogsmonument op de Dam ter herinnering aan de vervolging van homo's in de Tweede Wereldoorlog. Deze jongeren werden gearresteerd en de krans werd vernield, waartegen een dag later door dertig leden van de AJAH werd gedemonstreerd. Zij droegen daarbij roze driehoekjes op hun kleding, om de nazi-vervolging in herinnering te brengen en een bewuste confrontatie met heteroseksuelen teweeg te brengen.[2]

 De bouw van het Homomonument in augustus 1987. Tramhalte Westermarkt versierd ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van het Homomonument Het PinkPoint naast het Homomonument

Na de algemene Dodenherdenking in 1979 kon Bob van Schijndel, die lid was van de PSP-homogroep, niet begrijpen waarom joden en in 1978 ook zigeuners wel eigen monumenten hadden gekregen en homo's niet. Hij schreef toen het volgende briefje met het voorstel om een homomonument op te richten:

"Ik kreeg gisternacht het volgende idee. We moeten in een open brief aan de gemeenteraad vragen om in navolging van het monument voor Zigeuners die in konsentratiekampen zijn vermoord een monument voor homoslachtoffers op het Leidseplein of in het Vondelpark op te richten. Zulks om de herdenking van de 200.000 vermoorde homoos levend te houden in een tijd waarin nog steeds homoos ten slachtoffer vallen aan fascistische regimes in Zuid-Amerika en veroordelingsgeluiden uit konservatief-konfesionele hoek in Nederland."

Deze oproep kreeg brede maatschappelijke ondersteuning en zodoende werd binnen een paar maanden de Stichting Homomonument opgericht. Later zou blijken dat het aantal homoseksuele slachtoffers van het naziregime aanmerkelijk lager lag dan men destijds, bij gebrek aan wetenschappelijk onderzoek, nog dacht. Huidige schattingen gaan uit van 10.000 omgebrachte homoseksuelen in Duitsland.[3][4] Er zijn geen Nederlandse homoseksuelen vanwege hun homoseksualiteit gedeporteerd en omgekomen/vermoord.[5]

Na de oproep van Van Schijndel werd door de gemeenteraad al in de zomer van 1979 de Westermarkt aangewezen als locatie en werd in 1980 een prijsvraag uitgeschreven om het monument te ontwerpen. De jury koos uiteindelijk voor het ontwerp van Karin Daan, gebaseerd op de roze driehoek. Voor de verwezenlijking van het monument was zo'n 400.000 gulden nodig en daarvoor werd grote geldinzamelingsactie begonnen.

Binnen de homogemeenschap sloeg dit initiatief echter niet goed aan: niet iedereen zag er het nut van in of men had andere prioriteiten. Pas nadat verschillende overheden het ingezamelde geld meer dan verdubbelden, kon er begonnen worden met de bouw. De ingebruikneming van het monument vond plaats op 5 september 1987, exact honderd maanden nadat Bob van Schijndel zijn oproep formuleerde. De onthulling werd verricht door CDA-minister Eelco Brinkman van het toenmalige ministerie van WVC.[6]

Bij de ingebruikname was dit wereldwijd het eerste vrijstaande homomonument in de openbare ruimte. Enkele jaren eerder waren al wel plaquettes ter herdenking van omgekomen homoseksuelen aangebracht in enkele voormalige concentratiekampen.

Een naambord met daarop een korte uitleg van het monument in het Nederlands, Engels en Frans werd op 21 juni 1988 onthuld door PvdA-politica Hedy d'Ancona.[7] Later werd ook nog een informatiebord in twaalf verschillende talen en een overzichtsfoto aangebracht op een elektriciteitskastje vlak naast het monument.

Vlak naast het Homomonument bevindt zich sinds de Gay Games van 1998 een kiosk onder de naam Pink Point, waar men homogerelateerde informatie kan krijgen en souvenirs kan kopen.[8] Het Pink Point was opgezet en werd zo'n 15 jaar lang gerund door Hennie Klein Gunnewiek (1958-2021) die vanuit de stichting GALA ook diverse homofeesten elders in de stad organiseerde.[9]

Nadat was gebleken dat de oorspronkelijke roze granieten platen te dun waren en afbrokkelden, vond in 2003 een algehele restauratie van het Homomonument plaats. De kosten van 800.000 euro werden volledig door de gemeente betaald.[10]

In 2006 werd op 24 oktober een miniatuurversie van het homomonument in Madurodam onthuld.[11] De toenmalige Amsterdamse burgemeester Job Cohen zei hierover: Madurodam staat vol met symbolen, het homomonument in Amsterdam is hét symbool van homo-emancipatie.[12]

In 2017 werd het 30-jarig bestaan van het Homomonument op verschillende manieren herdacht en gevierd: op 10 augustus werd een tentoonstelling bij het IHLIA geopend, op de jubileumdag 5 september ging een documentaire ('Monument van Trots') op het monument zelf in premiere, op 14 oktober was er een feest in Paradiso en ten slotte werd ook de tramhalte Westermarkt officieel omgedoopt tot tramhalte Homomonument.[13][14][15][16][17] In januari 2018 ontving het Homomonument de Bob Angelo Penning van homobelangenorganisatie COC.[18]

↑ Thijs Bartels en Jos Versteegen, Homo Encyclopedie van Nederland, Amsterdam 2005, p. 23. ↑ IHLIA Organisatie-archieven > Amsterdamse Jongeren Aktiegroepen Homoseksualiteit. Gearchiveerd op 13 december 2012. Geraadpleegd op 31 juli 2023. ↑ Homomonument.nl - Geschiedenis. Gearchiveerd op 10 juni 2023. ↑ Marian van der Klein en Theo van der Meer, "Gevangen in slachtofferschap. Homoseksualiteit en de Tweede Wereldoorlog", in De Gids 170 (2007) 1, 73-84. ↑ Dodenaantal Tweede Wereldoorlog verzetsmuseum.org ↑ Gert Hekma, Homoseksualiteit in Nederland van 1730 tot de moderne tijd, Amsterdam 2004, p. 128. ↑ Ron Fasary, "Kijk eens! Het 'Homomonument'", in GA, september 1988, p.101 ↑ Pink Point Amsterdam. www.pinkpoint.nl. Gearchiveerd op 7 mei 2021. Geraadpleegd op 5 mei 2021. ↑ Parool.nl: Hennie Klein Gunnewiek (1958-2021) reisde de wereld over, maar kwam altijd terug naar Amsterdam, 5 januari 2022. Gearchiveerd op 2 februari 2023. ↑ Joost de Jong, Drie roze driehoeken, één monument, in: Ons Amsterdam, maart 2011. ↑ Homomonument onthuld in Madurodam ↑ Lange Frans onthult homomonument in Madurodam ↑ COC.nl: Homomonument viert 30-jarig-bestaan, 10 augustus 2017. Gearchiveerd op 26 november 2022. ↑ Tramhalte Westermarkt omgedoopt tot halte Homomonument, www.parool.nl; 5 september 2017. Gearchiveerd op 7 februari 2019. ↑ Monument van Trots, tentoonstelling bij Ihlia Over de betekenis van het Homomonument in het leven van mensen. Gearchiveerd op 23 januari 2021. ↑ Filmpremière ter ere van 30 jaar Homomonument. Gearchiveerd op 26 december 2018. ↑ Filmpje over: Dertig jaar Homomonument: 'Nog steeds relevant', www.at5.nl; 5 september 2017. Gearchiveerd op 24 november 2020. ↑ Gaysite.nl: Prijs voor Homomonument en Karin Blankenstein, 29 januari 2018