Palmyra (stgr. Παλμύρα, arab. تدمر, Tadmur) – miasto w środkowej Syrii, w muhafazie Hims, położone w oazie Pustyni Syryjskiej u podnóża masywu Dżabal Raszid, około 215 km na północny wschód od Damaszku. W 2004 liczyło 51 tysięcy mieszkańców. W mieście znajduje się port lotniczy, a także starożytne ruiny wpisane są na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Ruiny Palmyry (2008) Państwo
Syria
kulturowy
Spełniane kryteriumI, II, IV
Numer ref.23
Region[b]Kraje arabskie
Historia wpisania na listę Wpisanie na listę1980
na 4. sesji
od 2013
34°33′15″N 38°16′00″E/34,554167 38,266667Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z neolitu. Z XIX wieku p.n.e. pochodzą pierwsze wzmianki na glinianych tabliczkach, w których oaza palmyreńska określana jest jako Tadmur. Nazwa ta wymieniana jest również w Starym Testamencie (jako Tamar[1][2] i Tadmor[3]). W tym okresie zamieszkiwały ją plemiona semickie posługujące się językiem aramejskim, a później pojawiły się koczownicze plemiona arabskie. Ich asymilacja umożliwiła otwarcie dróg handlowych między Mezopotamią a wybrzeżem Morza Śródziemnego, zamiast dłuższej trasy wzdłuż doliny Eufratu. Od II wieku p.n.e. przez Tadmur przebiegała południowa odnoga jedwabnego szlaku.
Miejscowe plemiona zaprzestały łupienia karawan na rzecz ich ochrony, obsługi karawan (np. hodowla wielbłądów i koni) i pośrednictwa w handlu. Jednak największe dochody przynosiły mieszkańcom osady wysokie cła nakładane na przejeżdżających kupców. Osada zaczęła nabierać charakteru miejskiego, jej znaczenie wzrosło jeszcze bardziej za czasów rzymskich (I wiek n.e.), kiedy to znalazła się na pograniczu cesarstwa rzymskiego i państwa Partów. Wtedy też pojawiła się nazwa Palmyra[a].
Za czasów panowania Tyberiusza Palmyra uznała zwierzchnią władzę Rzymu, zachowując jednak autonomię. Wspomina też o Palmyrze Józef Flawiusz w swych Starożytnościach żydowskich (VIII, 6.1). W roku 129 cesarz Hadrian nadał jej status wolnego miasta, zaś w 217 uzyskała miano kolonii, co zrównało jej mieszkańców w prawach z obywatelami Rzymu i zwolniło ich z płacenia podatków. Dzięki zgromadzonym bogactwom nastąpił znaczny rozwój miasta – wzniesiono świątynie i obiekty użyteczności publicznej: agorę, termy, teatr i inne.
Szczyt świetności Palmyry przypadł na drugą połowę III wieku, kiedy stała się stolicą królestwa założonego przez miejscowego władcę Septymiusza Odenata, zarazem wodza wojsk rzymskich na Wschodzie. Wykorzystując słabość cesarstwa zaczął on prowadzić samodzielną politykę i ekspansję zbrojną. Po jego śmierci władzę przejęła żona – Septymia Zenobia, dążąca do zerwania formalnego podporządkowania Rzymowi. Jej działalność (podboje na Bliskim Wschodzie, bicie własnej monety, ogłoszenie się cesarzową) doprowadziła do interwencji rzymskiej. W 272 legiony Aureliana pokonały armię Zenobii i zdobyły miasto, zmuszając mieszkańców do uiszczenia znacznego okupu. Ponowny bunt przeciwko Rzymowi skończył się już całkowitym złupieniem i zniszczeniem miasta (273)[4]. Jak zauważył angielski historyk Edward Gibbon, Palmyra „całe wieki dobrobytu poświęciła dla jednej chwili chwały”[5].
Po tych wydarzeniach, mimo późniejszej odbudowy, Palmyra nigdy już nie odzyskała dotychczasowej świetności, choć wiadomo, iż do najazdu arabskiego była siedzibą biskupstwa założonego w III lub IV wieku[6] W dalszych stuleciach pełniła rolę prowincjonalnej placówki handlowej i siedziby garnizonu wojskowego, m.in. w funkcji warownego obozu wojskowego (powstałego w 293 n.e.) w systemie obronnym cesarza Dioklecjana; stacjonowały tu kolejno garnizony: rzymskie, bizantyjskie i umajjadzkie. Od Jana Malalasa (Chronographia XVIII, 152 ; 424-425) wiadomo, że cesarz Justynian wysłał w 527 roku gubernatora z zadaniem odbudowania i odnowienia zrujnowanych chrześcijańskich świątyń i ważniejszych budynków Palmyry. W 634 miasto bez walki poddało się wojskom Chalida ibn al-Walida, jednego z wodzów kalifa Abu Bakra. Jego funkcjonowanie zakończyło ostatecznie zniszczenie przez Arabów w roku 744 i trzęsienie ziemi. W późniejszym okresie istniało tylko jako zapomniana, zagubiona na pustyni wieś, zamieszkiwana przez grupy półkoczowników. Ponowne odkrycie nastąpiło pod koniec XVII wieku, zaś od XVIII wieku datują się poszukiwania i badania archeologiczne.
Historia najnowszaW obrębie oazy palmyreńskiej rozwijało się miasto Tadmur. Pełniło funkcje turystyczne i usługowe, było ważnym węzłem drogowym. W pobliżu znajduje się baza lotnicza a dawniej funkcjonowało więzienie o zaostrzonym rygorze. W 2015 terroryści z Państwa Islamskiego wysadzili więzienie[7][8][9] oraz przejęli kontrolę nad bazą lotniczą[10].
Świątynia Baalszamina wysadzona w powietrze w sierpniu 2015 r. przez dżihadystów z „Państwa Islamskiego”21 maja 2015 Palmyra została zajęta przez terrorystów Państwa Islamskiego[11]. Władze syryjskie ewakuowały wcześniej z miasta część zabytków, aby uchronić je przed zniszczeniem[12]. Po wkroczeniu do Palmyry islamscy terroryści dokonali w dawnym rzymskim amfiteatrze pokazowej publicznej egzekucji żołnierzy syryjskich[13]. W sierpniu 2015 terroryści zamordowali kustosza stanowiska Chalida al-Asada, a jego zwłoki wywiesili na jednej z kolumn[14]. 23 sierpnia 2015 Państwo Islamskie wysadziło ruiny starożytnej świątyni Baalszamina, niszcząc przy okazji także część kolumn z czasów rzymskich[15]. Kilka dni później wysadzona została świątynia Bela z początku I wieku[16]. Na początku października terroryści wysadzili pochodzący z II/III w. łuk triumfalny[17].
W marcu 2016 siły rządowe odbiły miasto z rąk Państwa Islamskiego, jednakże w grudniu tego samego roku terroryści z PI ponownie zajęli miasto i obszar archeologiczny[18]. Po ponownym zajęciu miasta terroryści wysadzili palmyreński tetrapylon[19].
W wyniku ofensywy prowadzonej z pomocą lotnictwa rosyjskiego na początku marca 2017 siły rządowe ponownie odzyskały kontrolę nad miastem oraz terenem archeologicznym[20]. Ofensywę przygotował i dowodził nią sztab rosyjski. Rosjanie wspomagali też Syryjczyków oraz oddziały Hezbollahu m.in. jednostkami specjalnymi, a wcześniej dostarczyli nowy sprzęt bojowy – głównie czołgi[21]. 3 marca 2017 Siły Zbrojne Syrii po raz drugi odbiły tereny Palmyry z rąk ISIS[potrzebny przypis].
Dodaj komentarz