Perú

Peru
Pedro Szekely at https://www.flickr.com/photos/pedrosz/ - CC BY-SA 2.0 Tomato356 - CC BY 3.0 ilkerender - CC BY 2.0 Fpanchana - CC BY-SA 4.0 Amazon CARES Amazon Community Animal Rescue, Education and Safety - CC BY 2.0 Allard Schmidt (The Netherlands) - Public domain Murray Foubister - CC BY-SA 2.0 Elemaki - CC BY 3.0 Jorge Láscar from Australia - CC BY 2.0 Amazon CARES Amazon Community Animal Rescue, Education and Safety - CC BY 2.0 Kabelleger / David Gubler - CC BY-SA 4.0 Ozesama - CC BY-SA 4.0 Pedro Szekely from Los Angeles, USA - CC BY-SA 2.0 Arabsalam - CC BY-SA 4.0 David Stanley from Nanaimo, Canada - CC BY 2.0 No machine-readable author provided. Jose C. assumed (based on copyright claims). - Public domain MrBasically - CC BY-SA 4.0 AgainErick - CC BY-SA 4.0 Murray Foubister - CC BY-SA 2.0 Pedro Szekely from Los Angeles, USA - CC BY-SA 2.0 Pavel Špindler - CC BY 3.0 McKay Savage - CC BY 2.0 Pavel Špindler - CC BY 3.0 Pedro Gandulias Osorio - CC BY-SA 4.0 Harley Calvert - CC BY-SA 3.0 Murray Foubister - CC BY-SA 2.0 Esme Vos from San Francisco and Amsterdam, Netherlands - CC BY 2.0 Carlos Medina-Saldivar - CC BY-SA 4.0 Alberto Cafferata - CC BY-SA 4.0 Risa_kročil - CC BY-SA 3.0 User:Jerrywills - CC BY-SA 3.0 Mx._Granger - CC0 Pavel Špindler - CC BY 3.0 Pedro Szekely from Los Angeles, USA - CC BY-SA 2.0 Murray Foubister - CC BY-SA 2.0 Amazon CARES Amazon Community Animal Rescue, Education and Safety - CC BY 2.0 Unknown Artist about 1500 years ago - Public domain Unasino - CC BY-SA 4.0 Ewicho - CC BY-SA 4.0 McKay Savage - CC BY 2.0 No machine-readable author provided. Jose C. assumed (based on copyright claims). - Public domain Ondando - CC BY-SA 3.0 Murray Foubister - CC BY-SA 2.0 Olga Stalska stalskaya - CC0 No machine-readable author provided. Ed88 assumed (based on copyright claims). - Public domain Pavel Špindler - CC BY 3.0 Pavel Špindler - CC BY 3.0 EdsonFuentesMera - CC BY-SA 4.0 Elemaki - CC BY 3.0 Murray Foubister - CC BY-SA 2.0 Bureau of Engraving and Printing (work for hire) - Public domain No images

Context of Peru

Peru (hiszp. Perú), oficjalnie Republika Peru (hiszp. República del Perú) – państwo w zachodniej części Ameryki Południowej, nad Oceanem Spokojnym. Leży na półkuli południowej, rozciąga się od równika w kierunku zwrotnika Koziorożca. Graniczy z Ekwadorem na północnym zachodzie, Kolumbią na północnym wschodzie, Brazylią na wschodzie, Boliwią na południowym wschodzie, Chile na południu oraz Pacyfikiem na zachodzie.

Nie ma dostępu do równika lecz brakuje mu do niego 5 km w linii prostej. Jest to trzecie co do wielkości państwo kontynentu po Brazylii i Argentynie oraz drugi co do wielkości kraj andyjski po Argentynie. Stolicą Peru jest Lima.

More about Peru

Basic information
  • Currency Sol (waluta)
  • Native name Perú
  • Calling code +51
  • Internet domain .pe
  • Mains voltage 220V/60Hz
  • Democracy index 6.53
Population, Area & Driving side
  • Population 29381884
  • Obszar 1285216
  • Driving side right
Historia
  • Osobny artykuł: Historia Peru.

    Peru jest krajem o bogatej, wielowiekowej historii. Na terenie obecnego Peru w okresie prekolumbijskim istniały rozwinięte cywilizacje indiańskie. Po zdobyciu Peru przez hiszpańskich konkwistadorów z Francisco Pizarro na czele, utworzono tu największe i najbogatsze wicekrólestwo Hiszpanii. Mimo zrywów powstańczych Inków nie udało im się pokonać hiszpańskich kolonizatorów. W 1572 roku Hiszpanie podbili ostatni ośrodek Inków i pokonali inkaskiego wodza Tupaca Amaru. W połowie XVIII wieku wybuchło powstanie indiańskie z Juanem Santosem Atahualpą na czele, a pod koniec wieku wybuchło powstanie Tupaca Amaru II. W XIX wieku w całej Ameryce Południowej pojawiły się dążenia niepodległościowe. Dopiero w 1821 dzięki obcym bojownikom Peru proklamowało niepodległość. Mimo wielu bogactw naturalnych Peru w XIX i XX wieku nie mogło uzyskać odpowiadającej mu pozycji międzynarodowej. Sytuacja wewnętrzna kraju była niestabilna, a szerokie rzesze społeczne cierpiały biedę. Wielokrotnie armia przejmowała władzę na dłuższe lub krótsze okresy lub wpływała na sytuację polityczną w kraju. W latach 60. XIX wieku Hiszpanie bez powodzenia próbowali odzyskać kontrolę nad Peru, tocząc w latach 1866–1867 wojnę z Chile i Peru i w roku 1879 byli zmuszeni uznać jego niepodległość. Przez wieki swojej historii Peru toczyło liczne spory graniczne ze swoimi sąsiadami. Najistotniejsze znaczenie miała tzw. „wojna o saletrę” (lub wojna o Pacyfik) w latach 1879–1883. Chile ostatecznie pokonało sprzymierzone Peru i Boliwię i wojna została zakończona podpisaniem 20 października 1883 traktatu z Ancón. W efekcie Chile otrzymało obfitującą w saletrę peruwiańską prowincję Tarapacá. W 1889 roku władzę w kraju objęli liberałowie z prezydentem Guillermo Billinghurstem. Rząd liberałów usiłował realizować program socjalny i chronić chłopstwo przed nadużyciami latyfundystów. Reformy zakończyły się niepowodzeniem a prezydent w 1914 roku został obalony[1].

    ...Czytaj dalej
    Osobny artykuł: Historia Peru.

    Peru jest krajem o bogatej, wielowiekowej historii. Na terenie obecnego Peru w okresie prekolumbijskim istniały rozwinięte cywilizacje indiańskie. Po zdobyciu Peru przez hiszpańskich konkwistadorów z Francisco Pizarro na czele, utworzono tu największe i najbogatsze wicekrólestwo Hiszpanii. Mimo zrywów powstańczych Inków nie udało im się pokonać hiszpańskich kolonizatorów. W 1572 roku Hiszpanie podbili ostatni ośrodek Inków i pokonali inkaskiego wodza Tupaca Amaru. W połowie XVIII wieku wybuchło powstanie indiańskie z Juanem Santosem Atahualpą na czele, a pod koniec wieku wybuchło powstanie Tupaca Amaru II. W XIX wieku w całej Ameryce Południowej pojawiły się dążenia niepodległościowe. Dopiero w 1821 dzięki obcym bojownikom Peru proklamowało niepodległość. Mimo wielu bogactw naturalnych Peru w XIX i XX wieku nie mogło uzyskać odpowiadającej mu pozycji międzynarodowej. Sytuacja wewnętrzna kraju była niestabilna, a szerokie rzesze społeczne cierpiały biedę. Wielokrotnie armia przejmowała władzę na dłuższe lub krótsze okresy lub wpływała na sytuację polityczną w kraju. W latach 60. XIX wieku Hiszpanie bez powodzenia próbowali odzyskać kontrolę nad Peru, tocząc w latach 1866–1867 wojnę z Chile i Peru i w roku 1879 byli zmuszeni uznać jego niepodległość. Przez wieki swojej historii Peru toczyło liczne spory graniczne ze swoimi sąsiadami. Najistotniejsze znaczenie miała tzw. „wojna o saletrę” (lub wojna o Pacyfik) w latach 1879–1883. Chile ostatecznie pokonało sprzymierzone Peru i Boliwię i wojna została zakończona podpisaniem 20 października 1883 traktatu z Ancón. W efekcie Chile otrzymało obfitującą w saletrę peruwiańską prowincję Tarapacá. W 1889 roku władzę w kraju objęli liberałowie z prezydentem Guillermo Billinghurstem. Rząd liberałów usiłował realizować program socjalny i chronić chłopstwo przed nadużyciami latyfundystów. Reformy zakończyły się niepowodzeniem a prezydent w 1914 roku został obalony[1].

     
    Ogłoszenie niepodległości Peru przez José de San Martína, Lima, 1821

    W okresie I wojny światowej państwo wzbogaciło się na skutek wzrostu eksportu, z drugiej strony doszło do wzrostu wpływów Stanów Zjednoczonych, które ingerowały w sprawy wewnętrzne kraju[1]. Do lat 30. dyktatorską władzę sprawowała prawicowa Partia Obywatelska i Augusto B. Leguía, który rządził od 1919 roku[2]. Rządy umiarkowanej prawicy przerwane zostały przez wojsko które dokonało w 1930 roku zamachu stanu w którego wyniku władzę przejął Luis Miguel Sánchez Cerro i Unię Rewolucyjną która przyjęła program nacjonalistyczny i faszyzujący. W 1924 roku utworzony został Amerykański Rewolucyjny Sojusz Ludowy (APRA) na czele partii stanął Víctor Raúl Haya de la Torre. Partia stała się opozycją względem rządzącej junty, a ponadto sprzeciwiała się ona imperializmowi i ingerencji Stanów Zjednoczonych w sprawy państw Ameryki Łacińskiej. Przedstawiciel partii dokonał zamachu na Sáncheza Cerro, który okazał się sukcesem. Kolejni wojskowi prezydenci okazali się bardziej umiarkowani[3]. Od lat 30. rządy w kraju ciągle się zmieniały a stałym zjawiskiem stały się zamachy stanu. Wielki kryzys gospodarki światowej zahamował rozwojowe tendencje ekonomii peruwiańskiej. Na początku lat 30. doszło do konfliktu granicznego z Kolumbią. W 1939 roku rządy wojskowych zakończyło objęcie władzy przez Manuela Prado Ugarteche. Pierwszy konflikt graniczny z Ekwadorem o sporne tereny wzdłuż rzeki Maranon miał miejsce w roku 1941, jednak konflikt ten nie został zażegnany i nawracał w latach 1985 i 1991. Podczas II wojny światowej Peru przez większy czas zachowało neutralność, a dopiero 12 lutego 1945 wypowiedziało wojnę Niemcom i Japonii[1].

     
    Wojna o Pacyfik

    Po wojnie, w 1945 r. do władzy doszedł, dzięki poparciu APRA, prezydent José Luis Bustamante y Rivero (1945–1948). Zastosował on w gospodarce elementy interwencjonizmu państwowego. Po jego obaleniu w wyniku prawicowego puczu wojskowego, władzę objął Manuel Odría, za rządów którego (1948–1956) przy napływie obcych kapitałów nastąpił okres pomyślnego rozwoju gospodarczego. Odria utworzył skrajnie prawicową Narodową Unię Odriístowską która stała się podporą jego autorytarnych rządów. Pomimo skrajnie prawicowego charakteru dyktatury, silnie akcentowała ona charakterystyczne dla konserwatyzmu postulaty przez co w kraju utrzymała się silna pozycja Kościoła katolickiego i kapitalizm inwestycyjny[4]. W 1956 roku urząd prezydenta ponownie objął Manuel Prado Ugarteche który rozpoczął liberalizację polityczną. Liberalny kurs kontynuował Fernando Belaúnde Terry z centrowej Akcji Ludowej[5]. Niezadowolenie społeczne pierwszej połowy lat 60. doprowadziło do walk rządu z partyzancką Armią Wyzwolenia Narodowego która ostatecznie rozbita została w 1965 roku[6][7]. W 1968 roku rządy przejęli wojskowi: Juan Velasco, a potem Francisco Morales Bermúdez. Do 1975 roku władzę w państwie oficjalnie sprawowała Rewolucyjna Junta Wojskowa. Junta przeprowadziła szereg radykalnych reform były to m.in. nacjonalizację części gospodarki, reformę rolną, interwencjonizm gospodarczy czy uniezależnienie w sferze polityki zagranicznej. Ograniczenie lewicowych reform nastąpiło w okresie Moralesa Bermudeza nazwanej przez juntę drugą fazą rewolucji[1]. W 1980 roku junta zezwoliła na wolne wybory[8].

    Osobny artykuł: Wojna domowa w Peru.

    Wolne wybory wygrał Belaunde Terry który po raz drugi objął stanowisko prezydenta. Terry porzucił lewicowe reformy junty i wprowadził daleko idącą liberalizację ekonomiczną. Transformacja kraju wiązała się z kryzysem gospodarczym – wzrosło bezrobocie, zadłużenie i inflacja. W tym czasie rozwinął się też handel narkotykami. W latach 1983–1984 doszło do poważnej fali strajków, równocześnie rozpoczęła się wojna domowa z partyzantami z organizacji Świetlisty Szlak. W 1982 roku do walki z rządem przystąpiła mniej liczna MRTA, czyli Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru[9]. W 1985 roku odbyły się wybory w których zwyciężył APRA a prezydentem został Alan García Pérez. Kandydat APRA pokonał w wyborach Alfonso Barrantesa Lingána ze Zjednoczonej Lewicy. APRA powróciła do metod gospodarczych stosowanych przez juntę lat 1968–1975. Program rządu zakładał odejście od liberalnej polityki. Działania te nie przyniosły oczekiwanego efektu, a w 1990 roku wybory wygrał neoliberalny kandydat Alberto Fujimori[1]. Fujimori wprowadził po części dyktatorskie rządy które sprawował do 2000 roku, opuścił swój urząd przy okazji skandalu łapówkarskiego, a kilka lat później został skazany na 25 lat więzienia za udział w zabójstwie kilkudziesięciu opozycjonistów[10].

    W 2001 roku w wyborach demokratycznych władzę zdobył Alejandro Toledo, pierwszy prezydent indiańskiego pochodzenia w historii kraju i całej Ameryki Południowej. Mimo pewnych osiągnięć na polu gospodarki i względnego uspokojenia sytuacji w Peru, kraj ten nadal boryka się z licznymi problemami społeczno-politycznymi. Od 2006 do 2011 prezydentem ponownie był Alan Garcia Perez, którego poprzednie rządy w latach 1985–1990 doprowadziły kraj do zapaści gospodarczej. W wyborach w 2011 na prezydenta został wybrany Ollanta Humala, który objął urząd 28 lipca 2011. W wyborach powszechnych w 2016 na prezydenta został wybrany Pedro Pablo Kuczynski, który objął urząd 28 lipca 2016. Po nim, 23 marca 2018 władzę przejął Martín Vizcarra. Dnia 10 listopada 2020 prezydentem został Manuel Merino, który po pięciu dniach zrezygnował. A Francisco Sagasti objął urząd prezydenta 17 listopada 2020 roku. W wyborach powszechnych w 2021 na prezydenta został wybrany Pedro Castillo.

    ↑ a b c d e Peru. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-05-26]. Klarén, Peter. Peru: society and nationhood in the Andes, s. 262–276., New York: Oxford University Press, 2000, ISBN 0-19-506928-5 Klarén, Peter. Stanley G. Payne, A History of Fascism, 2001, s. 343. Hugo Neira, „Peru” w JP Bernard et al., Guide to the Political Parties of South America, Harmondsworth: Penguin, s. 445–448, 1973. Levitsky, Steven; Cameron, Maxwell A. (2009), „Democracy Without Parties? Political Parties and Regime Changes in Fujimori’s Peru”, Latin American Democratic Transformations: Institutions, Actors, Processes (John Wiley & Sons): 342. Chicago Tribune, „Fate Leads to Breakup of Peruvian Guerrillas”. pqasb.pqarchiver.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].. The Militant, Cuban general Harry Villegas salutes book by Bolivian revolutionary Rodolfo Saldaña. The Shining Path: A History of the Millenarian War in Peru. s. 17. Gorriti, Gustavo trans. Robin Kirk, The University of North Carolina Press: Chapel Hill and London, 1999 (ISBN 0-8078-4676-7). cverdad.org.pe. Peru/ Fujimori skazany na 25 lat więzienia – wyborcza.pl, 8 kwietnia 2009.
    Read less

Phrasebook

Witam
Hola
Świat
Mundo
Witaj świecie
Hola Mundo
Dziękuję Ci
Gracias
Do widzenia
Adiós
TAk
Nie
No
Jak się masz?
¿Cómo estás?
Dobrze, dziękuję
Bien, gracias
Ile to kosztuje?
¿Cuánto cuesta?
Zero
Cero
Jeden
Una

Where can you sleep near Peru ?

Booking.com
489.998 visits in total, 9.198 Points of interest, 404 Cele, 47 visits today.