สมาคมการผลิตมายัค (รัสเซีย: อ่านว่า "รัสเซีย", เพื่อนโครงการ "มายัค" จาก Маяк > ' lighthouse') เป็นหนึ่งในโรงงานนิวเคลียร์ที่ใหญ่ที่สุดในสหพันธรัฐรัสเซีย ซึ่งเป็นที่ตั้งของโรงงานแปรรูป การตั้งถิ่นฐานที่ใกล้ที่สุดคือ Ozyorsk ทางตะวันตกเฉียงเหนือและ Novogornyi ทางทิศใต้

Lavrentiy Beria เป็นผู้นำโครงการระเบิดปรมาณูของโซเวียต เขาควบคุมการก่อสร้างโรงงาน Mayak Plutonium ในเทือกเขาอูราลตอนใต้ระหว่างปี 1945 ถึง 1948 ด้วยความเร่งรีบและเป็นความลับ โดยเป็นส่วนหนึ่งของโครงการระเบิดปรมาณูของสหภาพโซเวียต นักโทษ Gulag และนักโทษเชลยศึกกว่า 40,000 คนได้สร้างโรงงานและเมืองนิวเคลียร์ Ozyorsk ที่ปิดอยู่ ซึ่งเรียกในเวลานั้นตามรหัสไปรษณีย์ลับว่า "สี่สิบ" เครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์ 5 เครื่อง (ปิดวันนี้) ถูกสร้างขึ้นเพื่อผลิตพลูโตเนียม ซึ่งได้รับการกลั่นและแปรรูปเป็นอาวุธ ต่อมาโรงงานแห่งนี้มีความเชี่ยวชาญในการแปรรูปเชื้อเพลิงนิวเคลียร์ใช้แล้วจากเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์และพลูโตเนียมจากอาวุธที่เลิกใช้งานแล้ว

เมื่อการผลิตเริ่มต้นขึ้น วิศวกรก็รีบออกจากพื้นที่ใต้ดินเพื่อกักเก็บกากกัมมันตภาพรังสีระดับสูง แทนที่จะหยุดการผลิตพลูโตเนียมจนกว่าจะสามารถสร้างถังเก็บขยะใต้ดินใหม่ได้ ระหว่างปี 1949 ถึง 1951 ผู้จัดการของสหภาพโซเวียตทิ้งสารเคมีพิษจำนวน 76 ล้านลูกบาศก์เมตร (2.7 พันล้านลูกบาศก์ฟุต) รวมถึงกากกัมมันตภาพรังสีระดับสูง 3.2 ล้านคูรีลงใน แม่น้ำเตชะ ซึ่งเป็นระบบไฮดรอลิกที่ไหลช้าซึ่งไหลลงสู่หนองน้ำและทะเลสาบ

มีหมู่บ้านมากถึง 40 หมู่บ้านซึ่งมีประชากรรวมกันประมาณ 28,000 คน ตั้งเรียงรายอยู่ริมแม่น้ำในขณะนั้น สำหรับ 24 คน เทชาเป็นแหล่งน้ำหลัก ในที่สุดก็มี 23 คนถูกอพยพออกไปแล้ว ในช่วง 45 ปีหลังจากนั้น ผู้คนประมาณครึ่งล้านคนในภูมิภาคนี้ได้รับการฉายรังสีจากเหตุการณ์หนึ่งเหตุการณ์หรือมากกว่านั้น ทำให้พวกเขาได้รับรังสีมากกว่า 20 เท่าที่ได้รับความเดือดร้อนจากเหยื่อภัยพิบัติเชอร์โนบิลภายนอกโรงงาน

ผู้สืบสวนในปี 1951 พบว่าชุมชนริมแม่น้ำมีการปนเปื้อนอย่างมาก ในการค้นพบ ทหารได้อพยพหมู่บ้านเมตลิโนแห่งแรกที่อยู่ริมแม่น้ำทันที ซึ่งมีประชากร 1,200 คน โดยที่ระดับรังสีวัดได้ 3.5–5 rads/ชม. (35–50 mGy/ชม. หรือ 10–14 µGy/s) ในอัตราดังกล่าว ผู้คนจะได้รับรังสีเทียบเท่ากับตลอดชีวิตในเวลาไม่ถึงหนึ่งสัปดาห์ ในช่วงทศวรรษต่อมา มีชุมชนอีก 10 ชุมชนถูกย้ายออกจากแม่น้ำ แต่ชุมชนที่ใหญ่ที่สุดคือ Muslumovo ยังคงอยู่ นักวิจัยได้ตรวจสอบผู้อยู่อาศัยใน Muslumovo เป็นประจำทุกปีในสิ่งที่กลายเป็นการทดลองที่มีชีวิตสี่ชั่วอายุคนซึ่งอาศัยอยู่ท่ามกลางกัมมันตภาพรังสีปริมาณต่ำเรื้อรัง ตัวอย่างเลือดแสดงให้เห็นว่าชาวบ้านได้รับซีเซียม-137, รูทีเนียม-106, สตรอนเซียม-90 และไอโอดีน-131 จากภายในและภายนอก ไอโซโทปเหล่านี้สะสมอยู่ในอวัยวะ เนื้อ และไขกระดูก ชาวบ้านบ่นเรื่องความเจ็บป่วยและอาการต่างๆ เช่น เหนื่อยล้าเรื้อรัง ปัญหาการนอนหลับและการเจริญพันธุ์ น้ำหนักลด และความดันโลหิตสูงเพิ่มขึ้น ความถี่ของความพิการแต่กำเนิดและภาวะแทรกซ้อนตั้งแต่แรกเกิดมีมากกว่าปกติถึง 3 เท่า ในปี 1953 แพทย์ได้ตรวจผู้สัมผัสเชื้อ 587 รายจากทั้งหมด 28,000 ราย และพบว่า 200 รายมีกรณีพิษจากรังสีอย่างชัดเจน

ในปี 1957 มายัคเป็นสถานที่ที่เกิดภัยพิบัติ Kyshtym ซึ่งในเวลานั้นถือเป็นอุบัติเหตุทางนิวเคลียร์ที่เลวร้ายที่สุดในประวัติศาสตร์ . ในช่วงภัยพิบัตินี้ ถังเก็บที่มีการบำรุงรักษาไม่ดีเกิดระเบิด ปล่อยก๊าซออกมา 20 ล้านคูรี (740 PBq) ในรูปของกากกัมมันตภาพรังสีระดับสูง 50–100 ตัน เมฆกัมมันตภาพรังสีที่เกิดขึ้นได้ปนเปื้อนพื้นที่อันกว้างใหญ่ที่ยาวกว่า 750 กม.² (290 ตร.ไมล์) (รัศมีเก้าไมล์) ในเทือกเขาอูราลตะวันออก ทำให้เกิดความเจ็บป่วยและเสียชีวิตจากพิษจากรังสี

รัฐบาลโซเวียตเก็บความลับของอุบัติเหตุนี้ไว้ประมาณ 30 ปี ได้รับการจัดอันดับที่ 6 จากระดับ INES เจ็ดระดับ รุนแรงเป็นอันดับสาม แซงหน้าเชอร์โนบิลในยูเครนและฟูกูชิม่าในญี่ปุ่นเท่านั้น

มายัคยังคงใช้งานอยู่ในปี 2020 และทำหน้าที่เป็นสถานที่แปรรูปใหม่สำหรับเชื้อเพลิงนิวเคลียร์ใช้แล้ว ปัจจุบันโรงงานแห่งนี้ผลิตไอโซโทปไอโซโทปและไอโซโทปรังสี ไม่ใช่พลูโตเนียม ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ข้อเสนอที่จะให้โรงงานแปรรูปของเสียจากเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์ต่างประเทศก่อให้เกิดข้อโต้แย้ง

ดูเหมือนว่าจะมีอุบัติเหตุที่รายงานไม่ครบถ้วนเกิดขึ้นในเดือนกันยายน 2017 ดูกัมมันตภาพรังสีทางอากาศที่เพิ่มขึ้นในยุโรปในฤดูใบไม้ร่วงปี 2017