Lịch sử

Giáo xứ Tân Định có thể chia ra làm 5 giai đoạn:

Từ 1860 – 1874: Giai đoạn Hình thành Từ 1874 – 1926: Giai đoạn củng cố và xây dựng Từ 1926 – 1945: Giai đoạn Trưởng thành Từ 1945 – 1974: Giai đoạn Phát triển Từ 1974 – đến nay: Giai đoạn hiện nay

Lịch sử nhà thờ Tân Định bắt đầu từ năm 1874 trong sứ mệnh của cha Donatien Éveillard (1835-1883) có tài liệu ghi Donatianus Eveillard (Sơn). Chính Cha Éveillard giám sát việc xây dựng ngôi nhà thờ đầu tiên. Cha Eveillard phải cực nhọc vất vả trong suốt hai năm 1875, 1876, Ngài phải vừa đi vận động tài chính, vừa chỉ huy xây cất. Chỉ có một người Hoa là ông A Lộc giúp Cha trong công việc hướng dẫn xây cất. Cuối cùng ngôi thánh đường khang trang vững chắc đã thành hình. Chi phí xây dựng là khoản 15.000 đồng bạc Đông Dương (piastre) (tương đương khoảng 38.000 franc). Nhà thờ được khánh thành vào tháng 12 năm 1876.

Cha Éveillard cũng đã mời những sơ từ dòng Thánh Phaolô thành Chartres về đây thành lập một cô nhi viện và trường nội trú bên cạnh nhà thờ, gọi là Thánh Nhi Tân Định hay Trường Thánh nhi Tân Định (tên gốc là Sainte Enfance de Tan-Dinh, hay École de Tan-Dinh). Trường được mở vào năm 1877 và khoảng những năm 1880 thì trường có khoảng 300 học sinh theo học.

Có lẽ thành tựu lớn nhất của Cha Éveillard là thành lập nhà xuất bản tôn giáo có tên là Nhà In Thừa Sai (Imprimerie de la Mission) tại Tân Định, nơi Cha đã đào tạo những trẻ em có hoàn cảnh khó khăn từ Trường Thánh nhi Tân Định để chúng có thể làm những công việc xuất bản sách.

Khi Cha Éveillard qua đời ngày 15-9-1883, ngài được an táng ngày 17-9-1883 phía trước bàn thờ Đức Mẹ trong Nhà Thờ Tân Định. Một tấm cẩm thạch trắng được làm bia phủ trên mộ Ngài.

Đến đầu những năm 1890 thì nhà thờ và các trường học ban đầu không còn phù hợp với mục đích sử dụng, nên người kế nhiệm của Cha Éveillard, Cha Louis-Eugène Louvet (Cha Ngôn) (1838-1900), đã tổ chức một giải xổ số để gây quỹ xây dựng lại nhà thờ và trường học. Phần lớn diện tích của Nhà thờ Tân Định hiện nay có từ năm 1896-1898, khi việc tái thiết này được thực hiện với chi phí là 8.600 đồng Đông Dương (22.000 đồng Francs). Các tòa nhà trường học liền kề cũng được xây dựng lại trong thời gian này và trường École des Sourds-Muets de Tân-Định mới (Trường câm điếc Tân Định) được mở trong khuôn viên Trường Thánh Nhi Tân Định. Đến năm 1908, Trường Thánh Nhi có thêm 4 nữ tu người Pháp và 10 nữ tu Việt Nam. Cha Louvet (Cha Ngôn) đã bổ nhiệm một nhà truyền giáo tên là Jean-François-Marie Génibrel (Cha Thượng) (1851-1914) điều hành Nhà In Thừa Sai. Trong những năm tiếp theo, trong quá trình truyền giáo, Cha Génibrel đã xuất bản một loạt các ấn phẩm học thuật đáng chú ý, bao gồm Manuel de conversation Annamite-Français (1893), Vocabulaire Français-Annamite (1898), Vocabulaire Annamite-Français (1906) và tác phẩm đột phá Dictionnaire Annamite-Français (1898), Cha Génibrel đã mất 14 năm nghiên cứu miệt mài để cho ra những tác phẩm trên. Cha Génibrel cũng bắt đầu công việc nghiên cứu Dictionnaire Français-Annamite (Từ điển Pháp - An Nam) nhưng chưa kịp hoàn thành.

Vào năm 1928-1929 Nhà thờ Tân Định được trùng tu và nâng cấp dưới sự ủy quyền của Linh mục Jean-Baptiste Nguyễn Bá Tòng (1868-1949), người sau này nổi tiếng là giám mục Việt Nam đầu tiên của Đông Dương, phụ trách giáo phận Phát Diệm. Trong thời kỳ này, tháp chuông cao 52,62m và tiền sảnh đã được xây dựng thêm ở phía trước của tòa nhà và một trần giả được tạo ra phía trên gian giữa.

Năm 1949, các trụ cấu trúc ở gian giữa được gia cố. Năm 1957, nhà thờ đã được tu bổ và sơn lại bằng màu hồng mà nhiều người biết đến ngày nay (màu hồng cá hồi ở bên ngoài, màu dâu tây và màu kem ở bên trong). Kể từ thời điểm đó, nhà thờ đã trải qua một số lần tân trang lớn.

Một phần của Trường Thánh Nhi Tân Định ngày nay vẫn được sử dụng bởi các nữ tu dòng Thánh Phaolô thành Chartres. Đa phần khu vực của Trường Thánh Nhi đã trở thành cơ sở cho trường Trung học cơ sở Hai Bà Trung ở bên cạnh.