Patuxai là một từ ghép, 'Patuu' hoặc 'patu' có nghĩa là "cánh cửa" hoặc "cửa ngõ" và 'Xai', phái sinh từ tiếng Phạn 'Jaya', có nghĩa là "chiến thắng". Vì vậy, nó có nghĩa là "Cổng Chiến thắng".[1] Patuxai được xây dựng trong một thời kỳ đầy biến động của lịch sử Lào. Nó được xây dựng khi Lào còn là một quốc gia quân chủ lập hiến và ban đầu được gọi đơn giản là "Anousavali" ("Đài tưởng niệm"), để tưởng nhớ những chiến sĩ Lào đã hy sinh trong Thế chiến II và cuộc chiến giành độc lập từ Pháp năm 1949.

Tượng đài được xây dựng bằng nguồn tiền và xi măng của Mỹ, ban đầu có mục đích dùng xây dựng một sân bay mới.[2][3][4] Thay vào đó, Chính phủ Hoàng gia Lào đã xây dựng tượng đài, khiến nó có biệt danh là "đường băng thẳng đứng".[1][5][6][7]

Tượng đài được Tham Sayasthsena, “một người lính, cựu nhà báo và nhà điêu khắc tự học” người Lào,[8] thiết kế. Năm 1957, kế hoạch của ông đã được lựa chọn trong số kế hoạch do Cục Công chính, Cục Kỹ thuật Quân sự và nhiều kiến trúc sư tư nhân đệ trình. Tham nhận thù lao 30.000 kip. Chi phí xây dựng ước tính là 63 triệu Kip.[9]

Tháng 5 năm 1975, cộng sản Pathet Lào lật đổ chính phủ liên hiệp và lên nắm chính quyền, chấm dứt chế độ quân chủ và một thủ tướng lai Việt nhậm chức. Họ đổi tên tượng đài là Patuxai để vinh danh chiến thắng nhờ Quân đội Bắc Việt.[10][11]