The Hausa (အနည်းကိန်းများအတွက် ကိုယ်ပိုင်အမည်- Haushe (m), Hausa (f); အများကိန်း- Hausawa > နှင့် အထွေထွေ- Hausa; exonyms: Ausa; Ajami: နှင့် အထွေထွေ- Hausa; exonyms: Ausa; ) သည် အနောက်နှင့် ဗဟိုအာဖရိကတွင် အကြီးဆုံးလူမျိုးစုဖြစ်သည်။ Hausa များသည် တောင်ပိုင်းတွင် အဓိက အခြေစိုက်ပြီး ကွဲပြားသော်လည်း ယဉ်ကျေးမှုအရ တစ်သားတည်းကျသော လူများနှင့် နိုင်ဂျာတောင်ပိုင်းနှင့် နိုင်ဂျီးရီးယား မြောက်ပိုင်း၏ ကျဲသော ဆာဗားနားဒေသများတွင် အသီးသီးရှိကြပြီး အီကွေတိုရီရယ်ဂီနီ၊ ဂါဘွန်၊ ဆီနီဂေါနှင့် ဂမ်ဘီယာတို့ ဖြစ်သည်။

အများစုသော ဟာဆာစကားပြောအသိုင်းအဝိုင်းများသည် အနောက်အာဖရိကတစ်ခွင်တွင် ပြန့်ကျဲနေပြီး အထူးသဖြင့် Sahara ၏မြောက်ဘက်နှင့် အရှေ့ဘက်သို့ဖြတ်သွားသော ရိုးရာ Hajj လမ်းကြောင်းတွင် အထူးသဖြင့် Agadez မြို့နှင့်တစ်ဝိုက်တွင် လူဦးရေများပြားသည်။ အခြားသော Hausa သည် လွန်ခဲ့သည့်နှစ်ပေါင်း 500 အတွင်း လာဂို့စ်၊ ဆိပ်ကမ်းဟာကော့တ်၊ အက်ကရာ၊ Abidjan၊ Banjul နှင့် Cotonou ကဲ့သို့သော ဒေသရှိ ကမ်းရိုးတန်းမြို့ကြီးများသို့လည်း ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။ Hausa သည် ရှေးယခင်ကတည်းက ရွာငယ်များအပြင် ကိုလိုနီခေတ်မတိုင်မီက ကောက်ပဲသီးနှံများစိုက်ပျိုးခြင်း၊ ကျွဲနွားများအပါအဝင် တိရစ္ဆာန်မွေးမြူခြင်းအပြင် အာဖရိကတစ်ဝှမ်းရှိ ဒေသတွင်းနှင့် ဝေးလံသောအကွာအဝေးတွင်ရော ကုန်သွယ်မှုတွင်ပါ ပါဝင်လုပ်ကိုင်ကြသည်။ သူတို့သည် Chadic အုပ်စု၏ Afro-Asiatic ဘာသာစကားဖြစ်သော Hausa ဘာသာစကားကို ပြောဆိုကြသည်။ Hausa အထက်တန်းလွှာတွင် သမိုင်းကြောင်းအရ မြင်းစီးသည့် ယဉ်ကျေးမှုကို တီထွင်ခဲ့သည်။ ဟာဆာလူ့အဖွဲ့အစည်းရှိ ရိုးရာမြင့်မြတ်မှု၏ အဆင့်အတန်း သင်္ကေတတစ်ခုအဖြစ် ရှိနေဆဲဖြစ်သော်လည်း မြင်းသည် Ranar Sallah (အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့်: the Day of the Prayer) ဟုလူသိများသော Eid နေ့ အခမ်းအနားများတွင် တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ Daura မြို့သည် Hausa လူမျိုးများ၏ယဉ်ကျေးမှုဗဟိုဖြစ်သည်။ မြို့သည် ရိုးရာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုအရ အခြားသော အဓိက ဟာဆာမြို့များအားလုံးကို ကျော်ဖြတ်သည်။