Tarih öncesi

Ülkede yapılan araştırmalarda Callao (Kalo) adı verilen ön insan modelinin metatarsal kemiklerine rastlanmıştır. Bu kemikler üzerinde Uranyum-toryum tarihlendirme tekniği ile yapılan değerlendirmede; ülkedeki ilk yerleşimlerin 67,000 yıl önceye kadar gittiği saptanmıştır.[1] Bu keşiften önce ülkedeki ilk yerleşim gösteren insanların, Palawan'da bulunarak karbon testiyle 24,000 yıl önceye tarihlendirilen Tabonlar olduğu düşünülüyordu.[2][3]. Negritolar da yarımadaya gelen ilk yerleşimcilerdendir. Ancak onların Filipinlere ne zaman geldiğine dair güvenilir bir kaynak yoktur.[4]

Antik Filipinlilerin kökeni hakkında birçok karşıtlık içeren görüş vardır. Dil bilimsel ve arkeolojik kanıtlara dayanarak en yaygın olarak kabul edilen görüş "Tayvan'dan çıkış modeli" olarak bilinir. Bu varsayıma göre, Avustronezyanlar kitle olarak MÖ 4000'den başlayarak Filipinlere göç etmeye başlamıştır. Ancak bundan daha önce takımadaya gelenler de vardır.[5][6] MÖ 1000'e kadar takım adaya yerleşenler, dört ayrı kol toplumsal grup olarak gelişim göstermiştir. Avlayıcı-toplayıcı boylar, savaşçı topluluklar, plütokratlar ve sahil şeridi beylikleridir.[7]

İlk devletler

Ülkedeki bazı topluluklar dağınık bir yapı teşkil ederek kendi adalarında izole bir yaşam sürdürmüştür. Buna karşın, ülkede devlet teşkilatlanması kurarak Doğu, Kuzey ve Kuzeydoğu Asya ile önemli ticari ve kültürel ilişkiler oluşturan yapılanmalar oluştu. Bu dönemde, özellikle Brunei, Çin, Hindistan, Endonezya, Malezya ve Japonya ülkenin dış ilişkilerinde önemli devletlerdir. Bunun yanında bölgedeki küçük ada devletleriyle de ticari ilişkiler gelişmiştir.[8] Birinci binyılda ülkeyi oluşturan deniz beylikleri bu ticari ilişkilerin de yardımıyla önemli bir sosyoekonomik gelişim göstermiştir. Datular tarafından Malay Talassokrasi ile birlikte oluşturulan ittifak ve denizci beyliklerin katılımıyla İspanyolların önderliğinde kurulan bağımsız koloniler olan barangaylar bu gelişimin saç ayaklarını oluşturmuştur. Huanglar tarafından Çin himayesinde kurulan devletçikler.[9] ve Rajahlar tarafından Hindistan hinterlandında oluşturulan krallık da ülkedeki ticari etkinliklerin gelişmesinde etkili olmuştur.[10][11]

Filipinler'in millî devlet yapısındaki boy devleti hikâyesi çok eski değildir. Örneğin, Datu Puti, Atilerin yaşadığı bölgeyi satın alarak (Madja-as) Maca Emirliği'ni yönetmiştir.[12] Maca Emirliği, kurulduğu Panay adasının adını alarak Panay Emirliği ismiyle tarih sahnesine çıkmıştır. Hint kökenli Rajah Sri Bata Shaja önderliğindeki Butuan Emirliği ülkede ticari ayrıcalıklar kazanmıştır.[8] Lakandula hanedanlığının yönettiği Tondo Emirliği ve Cebu Emirliği de Filipinler'deki, Hint kökenli yönetimlere örnektir.[13]

Filipinle'deki İslam bölgelerinin kurularak; ülkenin İslam'dan haberdar olması 14. yüzyılın başlarına rastlamaktadır. 1380'de, Kerîmü'l-Mahdûm ve Şerîfü'l-Hâşim-Ebu-Bekir adlı Johore doğumlu bir Arap, Malakka yoluyla Sulu'ya geldi ve burada Sulu racasının kızıyla evlenerek Sulu Sultanlığı'nı kurdu.[14][15] 15. yüzyılın sonlarında Mindanao adası, Johoreli Şerîf Muhammed Kabungsuvan'ın çalışmalarıyla İslam'ı tanıdı. Şerîf Muhammed, bir İranun prensesi olan Paramisuli ile evlenerek Maguindanao Sultanlığı'nı kurdu. Bu sultanlık yönetimi, Lanao'yu da içerisine alan bir konfederasyon yapısına büründü.[16]

İslam, Mindanao'nun dışına çıkarak, kuzeyde Luzon'un güneyine kadar yayıldı. Manila, 1485-1521^deki Sultan Bolkiah yönetiminde İslamlaşmaya başladı. Tondo Emirliği, Raca Salalila'nın animistik yerli dinden vazgeçerek İslam'ı seçmesiyle Müslümanlığın yayılım alanları içerisine girdi.[17][18][19][20] Ancak buna rağmen, Animist İgorotlar, Malay Madja-aslar, Ma-iler ve Butuanlar gibi topluluklar kendi kültürlerini muhafaza etti. Bunun yanında bazı emirliklerde, İslam'a karşı bir tutum oluştu. Sonuç olarak, datular, racalar, huanglar, sultanlar ve kalanlar arasındaki mücadele, İspanya sömürge yönetimi ülkeye hâkim olana dek sürdü. İspanyol egemenliği yıllarında bu devletler İspanyol İmparatorluğu'na dâhil oldu. Böylece ülkenin İspanyollaşma ve Hristiyanlaşma süreci başlamış oldu.[21]

İspanyol sömürgeciliği

1521'de Portekizli kâşif Ferdinand Magellan, Filipinler'e ulaşmıştır.[22] Sömürge kolonileri ise, İspanyol kâşif Miguel López de Legazpi'nin Meksika yoluyla adaya ayak basmasıyla 1565'te kurulmaya başlanmıştır. Ülkedeki en eski İspanyol sömürge yerleşimi Cebu'da kurulmuştur. Buradaki koloni daha sonra Panay adasına taşınmış ve yerli Visayanlar ile İspanyol askerileri arasında kurulan ittifak ülkedeki İspanyol nüfuzunu daha da artırmıştır. Böylece, bazı yerli toplulukların da desteğini alan İspanyollar İslam etkisindeki Manila yerleşimleri kendi etkileri altına almıştır. İslami yapılanmaların Manila'daki gücünü kıran İspanyollar, Manila'yı doğu Hint adalarındaki kolonilerinin yönetim merkezi olarak kullanmaya başlamıştır. Filipinli yerlilerin çıkardığı bir isyan olan Tondo Komplosu'nu bastırmayı başaran sömürge yönetimi, ülke üzerindeki çıkarlarından vazgeçmek istemeyen Çinli diktatör Limahong'u yenilgiye uğratmıştır.[23][24]

İspanyol egemenliği, ülkedeki dağınık yönetim erklerinin İspanyol temelli bir otoritede birleşmesi sonucunu doğurmuştur. Böylece, İspanyol sömürgeciliği, takımadaların siyasi birliklerini kurabilmeleri açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. 1565'ten 1821'e kadar, Filipinler Nueva España Genel Valiliği'ne bağlı bir bölge olarak yönetilmiştir. Meksika Bağımsızlık Savaşı'ndan sonra ise ülke doğrudan Madrid'e bağlanmıştır. 16. ve 19. yüzyıllar arasında, Manila kalyonları ve Manila ile bağlantılı diğer donanma gücü, yılda bir ya da iki kez Acapulco'ya seferler düzenlemiştir. Bu sayede Amerika kaynaklı, mısır, domates, patates, biber ve ananas gibi gıdalar; Filipin topraklarında tanınmaya başlanmıştır. Tüm bunlar olurken, Katolik misyonerler; ülkedeki geniş ovalarda yaşayan halkın büyük bölümünü Hristiyanlığa yöneltmiştir. Ülkeye gelen Hristiyan vakıfları, birçok okul, üniversite ve hastane inşa etmiş; böylece halkın Hristiyanlığa girişi hızlanmıştır. İspanyol sömürge yönetimi, 1863'te aldığı bir kararla ülkedeki devlet okullarını parasız hâle getirmiştir. Filipinler'deki büyük eğitim seferberliği ise meyvelerini, Amerikan yönetimi yıllarında vermiştir.[25]

Takımadadaki İspanyol egemenliği süresince; İspanya birçok dış ve iç sorunla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Ülkedeki yerli boyların çıkardığı çokça isyan bastırılmış; özellikle ticaret gemilerine saldıran Çinli korsanlarla mücadele edilmiştir. Bunun yanında İspanyollar için adadaki en büyük dış tehditler Hollanda ve Portekiz yayılmacılığı olmuştur. Yedi Yıl Savaşı'nın bir parçası olarak Büyük Britanya Krallığı, Manila'yı 1762'den 1764'te kadar işgal altında tutmuştur. Ülkedeki İspanyol hakimiyeti Paris Antlaşması ile yeniden tesis edilmiştir.[21][26][27]

19. yüzyılda, Filipin limanları dünya ticaretine açıldı ve ülkede antropolojik sınıflar oluşmaya başladı. Birçok İspanyol ticaret için geldikleri Filipinler'de, aile kurdu. İber Yarımadası devlet geleneğine göre; yeni açılan Latin Amerika yerleşimlerindeki devlet pozisyonlarına sadece İspanyol kökenliler atanabiliyordu. Bu nedenle, özellikle Filipinler'deki Mestizo adı verilen karışık kökenli İspanyollar, yapılan ticaret çalışmalarıyla büyük finansal girdiler elde etti. Ülke ekonomisindeki kalkınma ve yerli halkın özgürlük isteği; Filipinler'deki yenilik hareketlerini güçlendirmeye başladı. 1872'de başarısızlıkla sonuçlanan Cavite İsyanı, Filipin Devrimi'nin öncüsü oldu.[21][28][29][30]

Ülkedeki sömürge yönetimini yıkma düşüncesi, 1872'de Mariano Gómez, José Burgos ve Jacinto Zamora adındaki üç rahibin insanları isyana azmettirmek suçuyla idam edilmesi sonrasında iyice alevlenmiştir.[28][29] Marcelo H. del Pilar, José Rizal ve Mariano Ponce; bu olaydan etkilenerek İspanya'da; Filipinler'de yapılacak yeni bir reform için lobi faaliyetlerine başlamıştır. Bunun sonucunda Rizal, 30 Aralık 1896'da isyan çıkarmaya teşvik suçundan idam edilmiştir.[31] Ancak reform yanlıları Andrés Bonifacio önderliğinde bir araya gelerek gizli bir örgüt olan ve Katipunan olarak adlandırılan yapılanmayı kurmuştur. Örgüt, silahlı isyan yoluyla İspanyol hükûmetinden bağımsızlık taleplerinde bulunmuştur.[30]

Bonifacio yönetimindeki Katipunan, 1896'da, Filipin Devrimi'ni başlatmıştır. Cavite'de Katipunan'dan ayrılan yeni bir grup Bonifacio'yu devirerek yerine Emilio Aguinaldo'yu getirdi. 1898'de Küba'da başlayan İspanya-Amerika Savaşı, Filipinler'e taşındı. Aguinaldo, 12 Haziran 1898'de Filipinler'in İspanya'dan bağımsızlığını Cavite'de ilan etti. Bir sonraki yıl, Birinci Filipin Cumhuriyeti, Barasoain Kilisesi'nde kuruldu.[21]

ABD Dönemi

İspanya-Amerika Savaşı'nın son Amerikan zaferi olarak; Filipinler İspanya tarafından Amerika Birleşik Devletleri'ne devredilmiştir. Buna karşın ABD, 1898 Paris Antlaşması uyarınca İspanya'ya 20 milyon dolar tazminat ödemiştir.[32] ABD'nin yeni bir kurulum aşamasında olan Birinci Filipin Cumhuriyeti'ni tanımayacağı gittikçe netlik kazanmıştır. Bunun üzerine patlak veren Filipin-Amerikan Savaşı Birinci Cumhuriyet'in yenilgisiyle sonuçlanmıştır. Böylece ABD tarafından kurulan yeni bir hükûmete adayı yönetme yetkisi verilmiştir.[33]

Amerikan yönetimi ülkedeki, Birinci Cumhuriyeti oluşturan alt devletçikleri baskı altına almış ve güçlerini kırmıştır. Başta Sulu Sultanlığı olmak üzere, başkaldıran Tagalog Cumhuriyeti, Negros Cumhuriyeti ve Zamboanga Cumhuriyeti bu politika ile hakimiyet sahalarını kaybetmiştir.[34][35] Ancak bu dönem Filipinler için kültürel bir aydınlanma sürecini başlatmıştır. Filipin sineması ve edebiyatında büyük bir gelişim gözlemlenmiştir.[36][37][38] Daniel Burnham Manila'nın modern bir kente dönüşümü için yeni bir mimari plan hazırlamıştır[39]

1935'te, Filipinler'e dönemin Filipin Devlet Başkanı Manuel L. Quezon'un çabalarıyla İngiliz Milletler Topluluğu statüsü verilmiştir. Quezon, ulusal bir dilin tasarlanması ve kadınlara oy hakkının verilmesi konusunda çalışmalar yapmıştır.[40][41] Ülkenin bağımsızlığına kavuşması için çeşitli planlar yapsa da, ilerleyen yıllarda patlak veren II. Dünya Savaşı bu süreci sekteye uğratmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında ülke Japon İmparatorluğu tarafından işgal edilmiştir. Bunun ardında Japon destekli İkinci Filipin Devleti, José P. Laurel tarafından kurulmuştur. Bu devletin kurulmasının ardından, Manila Savaşı Dönemi'nde birçok katliam yapıldığı ve savaş suçunun işlendiği iddia edilmektedir. Bataan ölüm yürüyüşü ve Manila Katliamı bilinen tarihî vakalar bu iddiaların en önemlileridir.[42] 1944'te Quezon sürgünde olduğu ABD'de ölmüştür ve onun yerine Sergio Osmeña geçmiştir. 1945'te ise Müttefik Devletler Japonları yenilgiye uğratmıştır. II. Dünya Savaşı sonlanana kadar bir milyondan fazla Filipinlinin öldüğü tahmin edilmektedir.[43][44][45]

1986 yılında Japonya imparatoru Hirohito bu yaşananlardan ötürü özür dile getirmiştir.

Soğuk Savaş Dönemi

24 Ekim 1945'te,[46] Filipinler Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinden biri olmuştur. Bir yıl sonra (4 Temmuz 1946'da) ise Amerika Birleşik Devletleri Manuel Roxas yönetimindeki Filipinler'in bağımsızlığını tanımıştır.[47] Soğuk Savaş Dönemi'nde Komünist bir gerilla hareketi olan Hukbalahap[48] özellikle ülkenin kırsal kesiminde etkili olmuştur. Başkan Elpidio Quirino'nun halefi Ramon Magsaysay; ülkedeki Hukbalahap propagandasını bastırmıştır.[49][50] Magsaysay'ın halefi Carlos P. Garcia ise ülkenin ilk millî politikalarının geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır; Garcia, Emilio Aguinaldo'nun bağımsızlık ilanınını bayram ilan etmiştir. Böylece 4 Temmuz ile 12 Temmuz arası, Bağımsızlık Günü olarak kutlanmaya başlanmıştır.[51][52][53] Bunun yanında Filipinler, ülkenin doğusunda kalan Kuzey Borneo üzerinde hak iddia etmeye başlamıştır.[54][55]

1965'te, Macapagal; Ferdinand Marcos ile girdiği başkanlık yarışını kaybetmiştir. Marcos başkanlığının ilk dönemlerinde birçok kamusal projenin mimarı olmuştur. Ancak, halka açık fonlarda yapıldığı iddia edilen banka vurgunu gibi büyük yolsuzluk iddiaları ortaya çıkmıştır.[56] Bu iddiaların ardından, Marcos rejiminin son dönemlerinde, toplum geneline büyük bir kargaşa hâkim olmuştur. Bunun üzerine 21 Eylül 1972'de Marcos ülkede sıkıyönetim ilan etmiştir. Bu dönem ülkede büyük bir politik geri çekilme ortaya çıkmıştır. İnsan hakkı ihlalleri yaşanmış ve basına sansür uygulanmıştır. Marcos'un eşi olan Imelda'nın savurganlıklarının yanında ülkedeki yoksul sayısında büyük bir artış yaşanmıştır.[57]

21 Ağustos 1983'te, muhalif liderlerden Benigno Aquino Jr.'ye Manila Uluslararası Havaalanı'nda bir suikast düzenlenmiş ve Aquino öldürülmüştür. Aquino'nun eşi ise eşinin ölümünden sonra muhalefet cephesinin başına geçmiş ve başkanlık adayı olmuştur. Sonuç olarak, Aquino'nun eşi Maria Corazon Aquino; Marcos'a karşı 1986 devlet başkanlığı seçimlerinde aday olmuştur.[58] Marcos kazandığını açıklasa da muhalefet seçim sonuçlarının şaibeli olduğunu iddia etmiştir. Bunun üzerine halk sokaklara çıkmış ve Halkın Gücü Devrimi olarak bilinen olaylar sonucunda; Marcos rejimi devrilmiştir. Marcos ve onun müttefikleri, Hawaii'ye kaçmıştır. Ülkenin yeni devlet başkanı Corazón Aquino olmuştur.[58][59]

Günümüz

1986'da ortaya çıkan reform hareketlerinden sonra; demokrasinin geri getirilmesi, ulusal borçların azaltılması ve yolsuzlukların önlenmesi için mücadele verilmiştir. Bunun yanında yeni rejimi devirmek için düzenlenen darbe girişimi engellenmiş, Moro'daki ayrılıkçı milislerle mücadele edilmiş, 4362 kişinin ölümüyle sonuçlanan MV Doña Paz feribot kazasının yaraları sarılmaya çalışılmış ve yeniden canlanan Komünist hareketlerin etkinliği azaltılmıştır.[60][61] Corazon Aquino'nun yönetimi Haziran 1991'deki Pinatubo Yanardağı patlamasıyla son bulmuştur.[62][63] 1991'de ABD Üslerinin Süresinin Uzatılması Antlaşması[64][65] parlamentoda kabul edilmemiştir. Bu karar uyarınca, Kasım 1991'de Clark Hava Üssü; Aralık 1992'de ise Subic Bay'daki üs tahliye edilmiştir. Böylece ülkedeki Amerikan askerî üstleri son bulmuştur.[66][67]

Filipinler ekonomisi "Asya Ekonomisinin Kaplanı" olarak adlandırılmaktadır. Mayıs 1992'deki Filipinler başkanlık seçimleriyle başa geçen Fidel V. Ramos'un yönetiminde yıllık ortalama %6'lık bir GSYİH artışı sağlanmıştır.[68] Moro Ulusal Kurtuluş Cephesi ile sağlanan uzlaşı; ülkedeki ekonomik gelişim ve siyasi istikrara rağmen; 1997 Doğu Asya Mali Krizi ülkenin gelişimini sekteye uğratmıştır.[69][70]

Ramos'tan sonra başkanlık seçimlerini kazanan Joseph Estrada Haziran 1998'de göreve başlamıştır. Estrada döneminde Filipinler, 1997 Doğu Asya Mali Krizi'nin ortasında %-0,6 büyüme oranından % 3.4'lük (1999) bir büyüme oranına kadar ulaşmıştır.[71][72] Hükûmet, Mart 2000'de Moro İslamî Kurtuluş Cephesi 'ne karşı başlatılan operasyonlarda, direnişçilerin karargâhı da dâhil olmak üzere örgüt kampları etkisiz hâle getirilmiştir.[73][74] Ebu Seyyaf ile yapılan savaşın ortasında, hükûmet için yolsuzluk iddiaları gündeme gelmiştir.[75] Bunun üzerine, Estrada rejimi 2001 EDSA Devrimi ile yıkılmıştır. Estrada'nın yerine, Başkan Yardımcısı Gloria Macapagal-Arroyo 20 Ocak 2001, devlet başkanlığı koltuğuna oturmuştur.[76]

Arroyo'nun 9 yıllık yönetiminde, %4'lük GSYİH büyümesi 2002'den 2007'ye kadar %7'ye yükselmiştir ve 2004'te tamamlanan Manila Hafif Raylı Sistemi gibi önemli altyapı projeleri gerçekleştirilmiştir.[77] Küresel Ekonomik Kriz'den en çok etkilenmesi beklenen ülkelerden olan Filipinler; Arroyo yönetiminde krizin etkilerini azaltmayı başarmıştır.[78] Buna rağmen, ülke tarihinde birçok kez olduğu gibi ortaya çıkan rüşvet ve yolsuzluk iddiaları, Arroyo yönetiminin sonunu getirmiştir. 2004 başkanlık seçimlerinde kullanılan oyların yönlendirime uğratılmasıyla ortaya çıkan Hello Garci skandalı; ortaya atılan yolsuzluk iddialarının en çok öne çıkan maddesi olmuştur.[79][80][81][82] 23 Kasım 2009'da 34 gazetecinin öldürülmesine sonuçlanan Ampatuan Katliamı, Arroyo yönetiminin iyice sarsılmasına yol açtı.[83][84]

2010 seçimlerini kazanan Benigno Aquino III, ülkenin 15. devlet başkanı olmuştur. Aquino, ülkenin ilk bekâr devlet başkanı olmuştur.[85] 15 Ekim 2012'de Müslüman azınlığın yaşadığı ayrılıkçı Mindanao bölgesi ile Bangsamoro Çerçeve Antlaşması imzalanmıştır. Bangsamoro adıyla kurulacak özerk yapının temelleri atılmıştır.[86] Buna rağmen, ülkenin doğusundaki Sabah (Malezya) bölgesindeki sınır tartışmaları ve Güney Çin Denizi sorunu daha da kızışmıştır.[87][88][89] Filipinler, mali politikalar açısından başarılı bir dönem yaşamıştır. Özellikle 2013'te gayrisafi yurt içi hasılada sağlanan %7.2'lik büyüme ile Asya'nın en hızlı büyüyen ikinci devleti olmuştur.[90] Aquino 2013 Geliştirilmiş Temel Eğitim Yasası'nı onaylayarak yaygın olarak K-12 programının uygulanmasına başlanmıştır.[91] 8 Kasım 2013'te, Haiyan Tayfunu ülkeyi vurmuş ve özellikle Visayan bölgesinde büyük yıkıma neden olmuştur.[92][93]

^ Henderson, Barney (4 Ağustos 2010). "Archaeologists unearth 67000-year-old human bone in Philippines". Londra: The Daily Telegraph. 5 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2010.  ^ Fox, Robert B. (1970). "The Tabon Caves: Archaeological Explorations and Excavations on Palawan". National Museum. s. 44. ASIN B001O7GGNI. Erişim tarihi: 16 Aralık 2009.  ^ Scott, William Henry. (1984). "Prehispanic Source Materials for the Study of Philippine History". Quezon City: New Day Publishers. s. 15. ISBN 971-10-0227-2.  ^ Scott, William Henry. (1984). "Prehispanic Source Materials for the Study of Philippine History". Quezon City: New Day Publishers. s. 138. ISBN 971-10-0227-2.  ^ Solheim, Wilhelm G., II. (Ocak 2006). "Origins of the Filipinos and Their Languages" (PDF). 3 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2009.  ^ Mijares, Armand Salvador B. (2006). The Early Austronesian Migration To Luzon: Perspectives From The Peñablanca Cave Sites 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association 26: 72–78. ^ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Cilt 23. Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines. s. 40. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link) ^ a b "Timeline of history". 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2009.  ^ * Ibrahim, Ahmad; Sharon Siddique; Yasmin Hussain (1985). Readings on Islam in Southeast Asia. Institute of Southeast Asian Studies. s. 51. ISBN 978-9971-988-08-1.  ^ Legarda, Benito, Jr. (2001). "Cultural Landmarks and their Interactions with Economic Factors in the Second Millennium in the Philippines". Kinaadman (Wisdom) A Journal of the Southern Philippines. Cilt 23. s. 40. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link) ^ "Filipino epic comes to life". 3 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2015.  ^ Prehispanic Source Materials sayfa 74 by William Henry Scott (NEW DAY PUBLISHERS INC.) ^ Zhang Xie. (1618) (in Chinese). Dong Xi Yang Kao [A Study of the Eastern and Western Oceans] Volume 5 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince: 東西洋考). ISBN 7532515931. MID 00024687. Retrieved Aralık 18, 2009. ^ 100 Events That Shaped The Philippines (Adarna Book Services Inc. 1999 Published by National Centennial Commission) sayfa 72 "The Founding of the Sulu Sultanate" ^ Bascar, C.M. (n.d.). Sultanate of Sulu, "The Unconquered Kingdom" 1 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Aralık 19, 2009 from The Royal Hashemite Sultanate of Sulu & Sabah Official Website 22 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Şablon:Verify credibility ^ "The Maguindanao Sultanate" 26 Ocak 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Moro National Liberation Front web site. "The Political and Religious History of the Bangsamoro People, condensed from the book Muslims in the Philippines by Dr. C. A. Majul." Retrieved January 9, 2008. ^ Pusat Sejarah Brunei 9 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved February 7, 2009. ^ McAmis, Robert Day (2002). Malay Muslims: The History and Challenge of Resurgent Islam in Southeast Asia. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 18-24, 53-61. ISBN 0-8028-4945-8. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010.  ^ Munoz, Paul Michel (2006). Early Kingdoms of the Indonesian Archipelago and the Malay Peninsula. Singapore: Editions Didier Millet. s. 171. ISBN 981-4155-67-5.  ^ U.S. Department of State. Bureau of East Asian and Pacific Affairs. (June 2009). Background Note: Brunei 2 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved Aralık 18, 2009. ^ a b c d Agoncillo, Teodoro A. (1990). History of the Filipino People (8th bas.). Garotech Publishing. s. 22. ISBN 971-8711-06-6.  ^ Zaide, Gregorio F. and Sonia M. Zaide (2004). Philippine History and Government (6th bas.). All-Nations Publishing Company.  ^ Kurlansky, Mark. (1999). The Basque History of the World. New York: Walker & Company. p. 64. ISBN 0-8027-1349-1. ^ Joaquin, Nick. (1988). Culture and History: Occasional Notes on the Process of Philippine Becoming. Manila: Solar Publishing. ^ Dolan, Ronald E. (Ed.). (1991). "Education" 13 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Philippines: A Country Study 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Washington: GPO for the Library of Congress. Retrieved Aralık 20, 2009 from Country Studies US Website 23 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ^ Halili, Maria Christine N. (2004). Philippine History. Rex Bookstore. ss. 119-120. ISBN 971-23-3934-3. Erişim tarihi: 8 Ocak 2010.  ^ De Borja, Marciano R. (2005). Basques in the Philippines. University of Nevada Press. ss. 81-83. ISBN 0-87417-590-9. Erişim tarihi: 8 Ocak 2010. [ölü/kırık bağlantı] ^ a b Nuguid, Nati. (1972). "The Cavite Mutiny" 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. in Mary R. Tagle. 12 Events that Have Influenced Philippine History. [Manila]: National Media Production Center. Retrieved Aralık 20, 2009 from StuartXchange Website 28 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ^ a b Joaquin, Nick. A Question of Heroes. ^ a b Richardson, Jim (Ocak 2006). "Andrés Bonifacio Letter to Julio Nakpil, April 24, 1897". Documents of the Katipunan. 15 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2009.  ^ Ocampo, Ambeth. (1999). Rizal Without the Overcoat (Expanded bas.). Pasig City: Anvil Publishing, Inc. ISBN 971-27-0920-5.  ^ Price, Michael G. (2002). Foreword. In A. B. Feuer, America at War: the Philippines, 1898–1913 22 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (pp. xiii–xvi). Westport, Connecticut: Greenwood. ISBN 0-275-96821-9. ^ Gates, John M. (Kasım 2002). "The Pacification of the Philippines". The U.S. Army and Irregular Warfare. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2010.  ^ Kho, Madge. "The Bates Treaty". PhilippineUpdate.com. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007.  ^ "History of The Republic of Zamboanga (May 1899 – March 1903)". Zamboanga City: Zamboanga. 18 Temmuz 2009. 2 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010.  ^ "2014 Philippines Yearly Box Office Results". 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2015.  ^ Armes, Roy. "Third World Film Making and the West" 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p.152. University of California Press, 1987. Retrieved on January 9, 2011. ^ "The Role of José Nepomuceno in the Philippine Society: What language did his silent film speaks?" 12 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Stockholm University Publications. Retrieved on January 28, 2014. ^ Moore, Charles (1921). "Daniel H. Burnham: Planner of Cities" 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Houghton Mifflin and Co., Boston and New York. ^ Molina, Antonio. The Philippines: Through the centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print. ^ Manapat, Carlos, et al. Economics, Taxation, and Agrarian Reform. Quezon City: C&E Pub., 2010.Print. ^ White, Matthew. "Death Tolls for the Man-made Megadeaths of the 20th Century" 2 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved August 1, 2007. ^ Rottman, Gordon L. (2002). World War 2 Pacific Island Guide – A Geo-Military Study 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 318 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. ISBN 0-313-31395-4. ^ "Cebu". encyclopedia.com, citing The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2010.  ^ Zaide, Sonia M. (1994). The Philippines: A Unique Nation. All-Nations Publishing Co. s. 354. ISBN 971-642-071-4.  ^ "Founding Member States". United Nations. 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.  ^ "East & Southeast Asia :: Philippines". The World Factbook. Washington, DC: Author: Central Intelligence Agency. 28 Ekim 2009. 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2009.  ^ Jeff Goodwin, No Other Way Out 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cambridge University Press, 2001, p.119, ISBN 0-521-62948-9, ISBN 978-0-521-62948-5 ^ Molina, Antonio. The Philippines: Through the Centuries. Manila: University of Sto. Tomas Cooperative, 1961. Print. ^ Carlos P. Romulo and Marvin M. Gray, The Magsaysay Story (1956), is a full-length biography ^ "Our Vision and Mission". prescarlosgarcia.org. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.  ^ Diosdado Macapagal. "Proclamation No. 28 Declaring June 12 as Philippine Independence Day". Philippine History Group of Los Angeles. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2009.  ^ Manuel S. Satorre, Jr. "President Diosdado Macapagal set RP Independence Day on June 12". positivenewsmedia.net. 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2008.  ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 15 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.  ^ Weatherbee, Donald E.; Ralf Emmers; Mari Pangestu; Leonard C. Sebastian (2005). International relations in Southeast Asia. Rowman & Littlefield. ss. 68-69. ISBN 0-7425-2842-1. 12 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009.  ^ What happened to the Marcos fortune? 20 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC News. January 24, 2013. ^ Tarling, Nicholas (2000). The Cambridge History of Southeast Asia: From World War II to the Present, Volume 4. Cambridge University Press. s. 293. ISBN 0-521-66372-5. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010.  ^ a b Chandler, David P. and David Joel Steinberg (1987). In Search of Southeast Asia: A Modern History (Revised 2nd bas.). University of Hawaii Press. ss. 431-442. ISBN 0-8248-1110-0. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010.  ^ Osborne, Milton E. (2004). Southeast Asia: An Introductory History (9th bas.). Allen & Unwin. ss. 235-241. ISBN 1-74114-448-5. Erişim tarihi: 7 Ocak 2010.  ^ "Gov't drafts new framework to guide peace talks with leftist rebels". The Philippine Star. 6 Mayıs 2013. 18 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ Julie Alipala (2 Ekim 2010). "RP terror campaign cost lives of 11 US, 572 RP soldiers—military". Philippine Daily Inquirer. 22 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2012.  ^ "Tarlac map" 13 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. University of Texas in Austin Library. Retrieved on August 2, 2011. ^ "Report of the Philippine Commission to the President, 1901 Vol. III" 18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 141. Government Printing Office, Washington, 1901. ^ Shenon, Phillip (16 Eylül 1991). "Philippine Senate votes to Reject U.S. Base Renewal". The New York Times. 6 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014.  ^ De Santos, Jonathan (16 Eylül 2011). "Philippine Senators remember day when they rejected US bases treaty". Sun Star Manila. 6 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014.  ^ Whaley, Floyd (26 Nisan 2013). "Shadows of an Old Military Base". The New York Times. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2014.  ^ Drogin, Bob (27 Kasım 1991). "After 89 Years, U.S. Lowers Flag at Clark Air Base". Los Angeles Times. 25 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2011.  ^ Pempel, T. J. The Politics of the Asian Economic Crisis. Cornell University Press, 1999. s. 163. ISBN 978-0-801-48634-0. 6 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ "Financial Crisis and Global Governance: A Network Analysis". Temmuz 2009. 7 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2012.  by Andrew Sheng, Adj. Prof., Tsinghua University ve University of Malaya ^ "Analyzing Systemic Risk with Financial Networks During a Financial Crash" (PDF). 8 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.  by Taylan Yenilmez, Tinbergen Institute and Burak Saltoglu, Bogazici University ^ "THE PHILIPPINES: CONSOLIDATING ECONOMIC GROWTH". Bangko Sentral ng Pilipinas. 13 Mart 2000. 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ "Records prove Estrada's achievements". Philippine Daily Inquirer. 7 Ekim 2008. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2014.  ^ "Speech of Former President Estrada on the GRP-MORO Conflict". Philippine Human Development Network. 18 Eylül 2008. 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ "Philippine Military Takes Moro Headquarters". People's Daily. 10 Temmuz 2000. 1 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ "2 US Navy men, 1 Marine killed in Sulu land mine blast". GMA News. 29 Eylül 2009. 2 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. Two US Navy personnel and one Philippine Marine soldier were killed when a land mine exploded along a road in Indanan, Sulu Tuesday morning, an official said. The American fatalities were members of the US Navy construction brigade, Armed Forces of the Philippines (AFP) spokesman Lt. Col. Romeo Brawner Jr. told GMANews.TV in a telephone interview. He did not disclose the identities of all three casualties.  and
Al Pessin (29 Eylül 2009). "Pentagon Says Troops Killed in Philippines Hit by Roadside Bomb". Voice of America. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011.  and
"Troops killed in Philippines blast". Al Jazeera. 29 Eylül 2009. 3 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009.  and
Jim Gomez (29 Eylül 2009). "2 US troops killed in Philippines blast". CBS News. 2 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2011.  ^ Dirk J. Barreveld (2001). Philippine President Estada Impeached!: How the President of the World's 13th Most Populous Country Stumbles Over His Mistresses, a Chinese Conspiracy and the Garbage of His Capital. iUniverse. ss. 476. ISBN 978-0-595-18437-8. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.  ^ "Timeline: LRT, MRT construction". The Philippine Star. 19 Temmuz 2013. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.  ^ Dante B. Canlas, Muhammad Ehsan Khan, Juzhong Zhuang (2011). Diagnosing the Philippine Economy: Toward Inclusive Growth. Anthem Press. s. 107. ISBN 0-85728-939-X. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link) ^ "Bolante Faces Off with Senators Over Fertilizer Fund Scam". ANC. 13 Kasım 2008. 2 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2008.  ^ "Arroyo claims hollow victory" 5 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Leslie Davis, Asia Times Online, September 27, 2005. ^ Dizon, David. "Corruption was Gloria's biggest mistake: survey". ABS-CBN News and Current Affairs. 13 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2012.  ^ Press, Associated (18 Kasım 2011). "Philippines charges Gloria Arroyo with corruption". The Guardian. 20 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2012. Former president is formally accused of electoral fraud after government rushed to court as she tried to leave country  ^ Jimenez-Gutierrez, Jason (23 Kasım 2010). "Philippines mourns massacre victims". Philippine Daily Inquirer. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2010.  ^ Analyn Perez (25 Kasım 2009). "The Ampatuan Massacre: a map and timeline". GMA News. 15 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.  ^ Manuel L. Quezon III (19 Haziran 2010). "Trivia on Aquino and Binay". ABS-CBN News and Current Affairs. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ gov.ph (15 Ekim 2012). "Speech of President Benigno Aquino III during the signing of the Framework Agreement on the Bangsamoro". Gov.ph. 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2014.  ^ "The Republic of the Philippines v. The People's Republic of China". Pca-cpa.org. 27 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2013.  ^ Del Cappar, Michaela (25 Nisan 2013). "ITLOS completes five-man tribunal that will hear PHL case vs. China". GMA News One. 30 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2013.  ^ Frialde, Mike (23 Şubat 2013). "Sultanate of Sulu wants Sabah returned to Phl". The Philippine Star. 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2013.  ^ "Philippine economy expands 7.2% in 2013". The Philippine Star. 30 Ocak 2014. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ "Aquino signs K-12 bill into law". Rappler. 15 Mayıs 2013. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.  ^ Typhoon Haiyan death toll rises over 5,000. BBC. 22 Kasım 2013. 24 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2013.  ^ "Tacloban: City at the centre of the storm". BBC. 12 Kasım 2013. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2014.