Zie Geschiedenis van Tsjetsjenië en Geschiedenis van de Kaukasus voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.

 

Kloof in de Kaukasus (Sergej Prokoedin-Gorski: 1912)

 

Het door het Russische leger verwoeste presidentieel paleis in Grozny

De Noordelijke Kaukasus is een streek die vele overheersers heeft gekend. Van Mesopotamiërs tot de Romeinen, allen hebben een poging gewaagd deze "mysterieuze bergvolkeren" in de Kaukasus in hun Rijk op te nemen. Omdat de macht vaak wisselde en de grootmachten vooral bezig waren met elkaar, kon er een machtsvacuüm ontstaan waarin er kansen lagen voor verschillende bergstaatjes. Het gebergte dat zich uitstrekt van de Zwarte Zee tot aan de Kaspische Zee heeft in de geschiedenis altijd een hoge diversiteit gekend van volkeren. Naast de Vajnachen die Tsjetsjenië en Ingoesjetië bevolkten en de Circassiërs en Osseten in het westen van Tsjetsjenië, leven er ook Turkse en Perzische volkeren in het westen en oosten.

De culturele verschillen tussen deze groepen worden versterkt door de verschillende religies die in de regio voorkomen. De islam (soennisme) is dominant, maar Ossetië is voornamelijk orthodox christelijk. Door de geografische ligging tussen Europa en Azië heeft het gebied altijd een belangrijke betekenis gehad voor de handel.

Naast de Kaukasus als handelsbrug tussen Europa en Azië, is de regio ook nog eens rijk bedeeld met vele grondstoffen, zoals metalen, mineralen en steenkool. Toen in de twintigste eeuw ook nog eens grote bronnen aan aardgas en olie ontdekt werden in de Kaspische Zee, was het duidelijk dat de Kaukasus een groot economisch potentieel had. Van dit gegeven was Rusland zich bewust, en het lukte de Sovjets dan ook om van de Kaukasus een van de meest ontwikkelde regio’s van de Sovjet-Unie te maken.

De geschiedenis van Tsjetsjenië wordt gekenmerkt door de fysisch-geografische ligging van het gebied in de Noordelijke Kaukasus en de relaties die het volk dat daar woonde had met de omringende volken gedurende deze geschiedenis. De komst van de Russen in de 16e eeuw was met name van grote invloed op het verdere verloop hiervan. De relaties en conflicten die hierop ontstonden tussen de Russische machthebbers en het Tsjetsjeense volk en zijn leiders zijn van grote invloed geweest op de huidige situatie. De conflicten tussen de Russische machthebbers en de Tsjetsjenen bereikten een hoogtepunt in de jaren 90 van de 20e eeuw waarin twee kortstondige de facto onafhankelijke Tsjetsjeense staten elkaar opvolgden met eveneens twee oorlogen die een grote weerslag hadden op de situatie van de verschillende bevolkingsgroepen binnen het gebied.

De Tsjetsjenen en Ingoesjen waren tot de komst van de Russen één volk en noemen zich Vajnachen (onze mensen). De Tsjetsjenen noemen zichzelf Nochtsji (volk; soms ook vertaald als 'zonen van Noach'). Het Tsjetsjeens valt samen met het Ingoesjetisch en het Batsbi (minderheidstaal in Georgië) binnen de Noordoost-Kaukasische talen.

De Tsjetsjenen kennen van oudsher een tejp-structuur die nog steeds erg belangrijk is voor het dagelijks leven van veel Tsjetsjenen. Elke tejp (clan) had oorspronkelijk een eigen grondgebied, met een eigen Raad van Ouderen die recht sprak volgens een Kaukasische vorm van de adat. Elke tejp had (en heeft soms nog steeds) een eigen berg en een eigen godheid. Deze natuurgodsdienst leeft voort in de 10e eeuw. De tejps waren (en zijn) gegroepeerd in Toekchoems.

Tsjetsjenië bestaat geografisch gezien uit een relatief vlak gebied in het noorden en midden en een berggebied in het zuiden. De Tsjetsjenen woonden in vredestijd in de valleien en trokken zich in tijden van oorlog terug in de bergen, die beter verdedigd konden worden. Dit berggebied waar ze zich terugtrokken wordt door de Tsjetsjenen aangeduid als Itsjkerië (van het Turkse woord 'İçeri' wat 'binnen' betekent en wordt door de Tsjetsjenen aangeduid als 'binnenland').

De oorsprong van de Tsjetsjenen en Ingoesjen is tot op heden niet met zekerheid vastgesteld. Na een initieel gebrek aan onderzoek hiernaar in de tijd van de Sovjet-Unie, kwam dit onderzoek in de jaren 90 van de 20e eeuw in een stroomversnelling.

Een daarbij opkomend raciaal idee was dat de Tsjetsjenen en Ingoesjen directe afstammelingen zouden zijn van de zoon Sem van Noach, waarmee ze de stichters zouden zijn van het 'Arische ras' en volgens sommigen zelfs van het 'Kaukasische ras'. Dit idee heeft echter nauwelijks invloed gehad. Een ander idee is dat een gedeelte mogelijk een joodse oorsprong heeft en werd verdreven uit het Koninkrijk Israël in de tijd van Nebukadnezar I.

De oorsprong van de Vajnachen zou mogelijk kunnen liggen in het volk der Hurrieten, al is dit niet archeologisch aangetoond. Het rijk van de Hurrieten was Mitanni, wat werd veroverd door Hettieten in 1335 v.Chr.. Hierop vluchtte een aantal stammen van de Hurrieten naar de moeilijk begaanbare Kaukasus en vermengden zich daar met leden van de Kobancultuur. Hieruit zouden de Vainachen zijn ontstaan. Uit de vroeg-Vainachsche tijd zijn afgodsbeelden en grafheuvels (koerganen) gevonden (zie ook Koerganhypothese).