中华人民共和国
ចិនContext of ចិន
ប្រទេសចិន (ចិនសម័យ៖ 中国; ចិនបុរាណ៖ 中國; ភិងអ៊ិង៖ Zhōngguó) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (ចិនសម័យ៖ 中华人民共和国; ចិនបុរាណ៖ 中華人民共和國; ភិងអ៊ិង៖ Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó) គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅភូមិភាគអាស៊ីបូព៌ា។ ចិនគឺជាប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតដោយមានប្រជាជនសរុប ១.៤ ពាន់លាននាក់ និងមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៩.៦ លានគីឡូម៉ែត្រការ៉េ (៣.៧ លានម៉ាយការ៉េ) ដែលធ្វើឱ្យចិនជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ៣ ឬ ៤ ខាងចំនួនផ្ទៃដី។ សព្វថ្ងៃ ប្រទេសនេះកំពុងស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំ និងគ្រប់គ្រងដោយបក្សកុម្មុយនីស្តចិន ហើយមានយុត្តាធិការខេត្តចំនួន ២២ តំបន់ស្វយ័តចំនួនប្រាំ ទីក្រុងរដ្ឋបាលផ្ទាល់ចំនួនបួន (មាន ប៉េកាំង ធៀនជីន ស៊ាងហៃ និងចុងគីង) និងតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសចំនួនពីរ (មាន ម៉ាកាវ និងហុងកុង)។
ចិនបានលេចឡើងជាអរិយធម៌ដ៏ចំណាស់មួយដោយមានដើមកំណើតនៅក្នុងតំបន់អាងទឹកពហុពលនៃទន្លេលឿង។ ចិនធ្លាប់ជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោកអស់រយៈពេលជិត ២ សហស្សវត្សរ៍គឺចាប់ពីសតវត្សទី១ នៃគ.ស រហូតដល់សតវត្សទី១៩ នៃគ.ស។ ក្នុងរយៈពេលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកនេះ នយោបាយប្រទេសចិនគឺផ្អែកទៅលើរបបរាជានិយមតំណពូជពង្សដោយចាប់ផ...អានបន្ថែម
ប្រទេសចិន (ចិនសម័យ៖ 中国; ចិនបុរាណ៖ 中國; ភិងអ៊ិង៖ Zhōngguó) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (ចិនសម័យ៖ 中华人民共和国; ចិនបុរាណ៖ 中華人民共和國; ភិងអ៊ិង៖ Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó) គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅភូមិភាគអាស៊ីបូព៌ា។ ចិនគឺជាប្រទេសដែលមានចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេបំផុតដោយមានប្រជាជនសរុប ១.៤ ពាន់លាននាក់ និងមានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៩.៦ លានគីឡូម៉ែត្រការ៉េ (៣.៧ លានម៉ាយការ៉េ) ដែលធ្វើឱ្យចិនជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ៣ ឬ ៤ ខាងចំនួនផ្ទៃដី។ សព្វថ្ងៃ ប្រទេសនេះកំពុងស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំ និងគ្រប់គ្រងដោយបក្សកុម្មុយនីស្តចិន ហើយមានយុត្តាធិការខេត្តចំនួន ២២ តំបន់ស្វយ័តចំនួនប្រាំ ទីក្រុងរដ្ឋបាលផ្ទាល់ចំនួនបួន (មាន ប៉េកាំង ធៀនជីន ស៊ាងហៃ និងចុងគីង) និងតំបន់រដ្ឋបាលពិសេសចំនួនពីរ (មាន ម៉ាកាវ និងហុងកុង)។
ចិនបានលេចឡើងជាអរិយធម៌ដ៏ចំណាស់មួយដោយមានដើមកំណើតនៅក្នុងតំបន់អាងទឹកពហុពលនៃទន្លេលឿង។ ចិនធ្លាប់ជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោកអស់រយៈពេលជិត ២ សហស្សវត្សរ៍គឺចាប់ពីសតវត្សទី១ នៃគ.ស រហូតដល់សតវត្សទី១៩ នៃគ.ស។ ក្នុងរយៈពេលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកនេះ នយោបាយប្រទេសចិនគឺផ្អែកទៅលើរបបរាជានិយមតំណពូជពង្សដោយចាប់ផ្តើមដំបូងនៅក្នុងរាជវង្សសៀ។ ក្រោយពីរាជវង្សសៀបានបង្កើតឡើង ប្រទេសចិនក៏ចាប់ផ្តើមពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទឹកដីរបស់ខ្លួនហើយត្រូវបានបែកបាក់ជារដ្ឋតូចៗនិងត្រូវបង្រួបបង្រួមឡើងវិញជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ នៅសតវត្សទី៣ មុន គ.ស ពួកឈិនបានបង្រួបបង្រួមទឹកដីស្នូលនៃប្រទេសចិនហើយក៏បានបង្កើតចេញជាអាណាចក្រចិនដំបូងគេនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ រាជវង្សហាន (២០៦ មុន គ.ស–២២០ នៃ គ.ស) ដែលជារាជវង្សស្នងបន្តពីរាជវង្សឈិន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាសម័យរាជវង្សដ៏រីកចម្រើនបំផុតខាងផ្នែកបច្ចេកវិទ្យាដោយក្នុងសម័យនោះ ចិនបានរកឃើញរបៀបបង្កើតក្រដាស និងត្រីវិស័យ រួមជាមួយនឹងការអភិវឌ្ឍខាងផ្នែកកសិកម្មនិងវេជ្ជសាស្ត្រផងដែរ។ ម្សៅរំសេវ និងការផ្តិតអក្សរត្រូវបានគេបង្កើតឡើងនៅក្នុងសម័យរាជវង្សថាង (៦១៨–៩០៧) និងរាជវង្សសុងខាងជើង (៩៦០–១១២៧)។ វប្បធម៌ថាងបានរីករាលដាលពាសពេញទ្វីបអាស៊ី ហើយមិនយូរប៉ុន្មាន ផ្លូវពាណិជ្ជកម្មដ៏វែងមួយក៏បាននិម្មិតឡើងដោយមានឈ្មោះថាផ្លូវសូត្រ ផ្លូវនេះបានលាតត្រដាងពីប្រទេសចិនរហូតដល់តំបន់មេសូប៉ូតាមី (ផ្នែកខាងជើងតំបន់មជ្ឈិមបូព៌ា) និងអនុតំបន់ស្នែងអាហ្រ្វិក។ រាជវង្សចិនចុងក្រោយគេបង្អស់គឺរាជវង្សឆេងដែលបានទទួលរងនូវការខាតបង់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរទាំងខាងអំណាចនិងទឹកដីទៅមហាអំណាចលោកខាងលិច។
នៅទីបំផុត រាជានិយមចិនក៏បានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩១២ ដែលជាលទ្ធផលនៃបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩១១ ហើយត្រូវបានជំនួសដោយសាធារណរដ្ឋចិន។ ប្រទេសចិនបានទទួលរងការឈ្លានពានដោយចក្រភពជប៉ុននៅក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២។ ក្រោយសង្គ្រាមលោកបានបញ្ចប់ សង្គ្រាមស៊ីវិលចិនក៏លេចផ្ទុះឡើងហើយប្រជាជាតិចិនក៏ត្រូវបែងចែកជាពីរដោយចិនដីគោកត្រូវស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនដឹកនាំដោយម៉ៅសេទុងខណៈដែលរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋចិនក្រោមការដឹកនាំរបស់បក្សគួមីនតាងបានរត់ដកថយទៅកោះតៃវ៉ាន់។ ភាគីទាំងពីរបានអះអាងថាខ្លួនគឺជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់របស់ប្រទេសចិន ទោះបីជាអង្គការសហប្រជាជាតិបានទទួលស្គាល់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនជាតំណាងតែមួយគត់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧១ ក្ដី។ ប្រទេសចិនបានធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចជាបន្តបន្ទាប់នៅក្រោយឆ្នាំ១៩៧៨ ហើយបានចូលជាសមាជិកនៃអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១។
ចាប់តាំងពីការបង្កើតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩ មកប្រទេសមួយនេះគឺជាសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមឯកបក្ស ហើយត្រូវជារដ្ឋសង្គមនិយមមួយក្នុងចំណោមរដ្ឋសង្គមនិយមទាំងប្រាំដែលនៅមានវត្តមាននាបច្ចុប្បន្នកាល។ ប្រទេសចិនគឺជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧១ មកម្លេះ (ជំនួសតៃវ៉ាន់)។ ប្រទេសចិនគឺជាសមាជិកស្ថាបនិកនៃអង្គការសហប្រតិបត្តិការពហុភាគី និងតំបន់ជាច្រើនដូចជា៖ ធនាគារវិនិយោគហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធអាស៊ី អង្គការសហប្រតិបត្តិការស៊ាងហៃ ភាពជាដៃគូសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់ជ្រុងជ្រោយក្នុងតំបន់ (RCEP) ហើយត្រូវជាសមាជិកនៃប្រជាជាតិប៊្រីកស៍ និងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីខាងកើត។
ចិនជាប្រទេសដែលមានកម្រិតសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់បំផុតនៅលើពិភពលោកបើគិតជា យអទ ហើយជាប្រទេសសេដ្ឋកិច្ចលូតលាស់ខ្ពស់បំផុតទីពីរបើគិតតាម ផសស ជាមធ្យម។ ប្រទេសចិនគឺជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចកំពុងលូតលាស់លឿនបំផុតនៅលើពិភពលោក ហើយជាប្រទេសដែលមានទ្រព្យស្តុកស្តម្ភលំដាប់ទី២ លើពិភពលោកផងដែរ និងជាប្រទេសផលិតនិងនាំចេញច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក។ ប្រទេសនេះមានកងទ័ពឈរជើងធំជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោក (គឺកងទ័ពរំដោះប្រជាជន) មានថវិកាការពារជាតិខ្ពស់បំផុតទីពីរ និងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជារដ្ឋនុយក្លេអ៊ែរ។ ប្រទេសចិនត្រូវបានគេកំណត់ថានឹងក្លាយប្រទេសមហាអំណាចផ្តាច់មុខនាពេលឆាប់ៗនេះដោយសារតែសេដ្ឋកិច្ចដ៏ធំនិងយោធាដ៏មានអំណាចរបស់ខ្លួន។
More about ចិន
- Native name 中华人民共和国
- Calling code +86
- Internet domain .cn
- Mains voltage 220V/50Hz
- Democracy index 2.27
- Population 1443497378
- Area 9596961
- Driving side right
- បុរេប្រវត្តិ
ភស្តុតាងបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានបង្ហាញថា អម្បូរហូមីនីដាយដំបូងៗបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីប្រទេសចិនតាំងពី ២.២៥ លានឆ្នាំមុនមកម្លេះ។[១] ផូស៊ីលហូមីនីតបុរាណដែលមានសម្មតិនាមថាមនុស្សប៉េកាំង (ប្រភេទអម្បូរពូជមនុស្សបុរាណ)[២] ត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងរូបភ្នំមួយនៅចូកូឌានក្បែរទីក្រុងប៉េកាំង ហើយផូស៊ីលទាំងនោះមានអាយុកាលពីចន្លោះ ៦៨០,០០០ និង ៧៨០,០០០ ឆ្នាំមុន។[៣] ផូស៊ីលធ្មេញនៃអូម៉ូសាព្យាង (មានអាយុពី ១២៥,០០០–៨០,០០០ ឆ្នាំមុន) ត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងរូបភ្នំហ្វុយាននៅស្រុកដាវ ខេត្តហ៊ូណាន។[៤]
...អានបន្ថែមបុរេប្រវត្តិRead lessភស្តុតាងបុរាណវត្ថុវិទ្យាបានបង្ហាញថា អម្បូរហូមីនីដាយដំបូងៗបានមកតាំងទីលំនៅលើទឹកដីប្រទេសចិនតាំងពី ២.២៥ លានឆ្នាំមុនមកម្លេះ។[១] ផូស៊ីលហូមីនីតបុរាណដែលមានសម្មតិនាមថាមនុស្សប៉េកាំង (ប្រភេទអម្បូរពូជមនុស្សបុរាណ)[២] ត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងរូបភ្នំមួយនៅចូកូឌានក្បែរទីក្រុងប៉េកាំង ហើយផូស៊ីលទាំងនោះមានអាយុកាលពីចន្លោះ ៦៨០,០០០ និង ៧៨០,០០០ ឆ្នាំមុន។[៣] ផូស៊ីលធ្មេញនៃអូម៉ូសាព្យាង (មានអាយុពី ១២៥,០០០–៨០,០០០ ឆ្នាំមុន) ត្រូវបានគេរកឃើញនៅក្នុងរូបភ្នំហ្វុយាននៅស្រុកដាវ ខេត្តហ៊ូណាន។[៤]
សម័យរាជវង្សដំបូងៗយោងទៅតាមប្រពៃណីចិន រាជវង្សដំបូងបង្អស់គឺមានឈ្មោះថាសៀ ដែលនិម្មិតឡើងនៅអំឡុងឆ្នាំ២១០០ មុនគ.ស។[៥] រាជវង្សសៀគឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃប្រព័ន្ធនយោបាយរបស់ប្រទេសចិនសម័យដើមដែលផ្អែកលើរាជានិយមតំណពូជហើយវាបន្តមានអត្ថិភាពរយៈពេល ១ សហស្សវត្សរ៍។[៦] រាជវង្សសៀធ្លាប់បានប្រវត្តិវិទូជាច្រើនចាត់ទុកថាជាសម័យទេវកថារហូតទាន់តែក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានរកឃើញទីកន្លែងដែលបន្សល់មកពីយុគសម័យលង្ហិននៅអ៊ឺលីថូ ខេត្តហេណានក្នុងឆ្នាំ១៩៥៩។[៧] ប៉ុន្តែប្រវត្តិទូនិងបុរាណវត្ថុវិទូនូវតែមិនទាន់ច្បាស់នូវឡើយថា តើទីកន្លែងនោះពិតជាកន្លែងបន្សល់ទុកពីរាជវង្សសៀ ឬក៏ជាផ្នែកនៃវប្បធម៌ផ្សេងទៀតដែលមានអត្ថិភាពនៅសម័យកាលជាមួយគ្នា។[៨] រាជវង្សសាងគឺជារាជវង្សដំបូងបង្អស់ដែលមានភស្តុតាងបញ្ជាក់ដោយកំណត់ត្រាសហសម័យ។[៩] សាងបានគ្រប់គ្រងលើតំបន់វាលទំនាបនៃទន្លេលឿងនាភាគខាងកើតប្រទេសចិនចាប់ពីសតវត្សទី១៧ រហូតដល់សតវត្សទី១១ មុនគ.ស។[១០] ការឆ្លាក់សរសេរលើឆ្អឹង (ឆ្នាំ១៥០០ មុនគ.ស)[១១][១២] គឺជាទម្រង់បែបបទសរសេរដ៏ចំណាស់បំផុតដែលបានរកឃើញ[១៣] ហើយអក្សរទាំងអស់គឺជាបុព្វអក្សរនៃអក្សរចិនសម័យ។[១៤]
សាងត្រូវបានពួកចូវវាយត្រួតត្រារួចបានឡើងគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនបន្តពីសតវត្សទី១១ រហូតដល់សតវត្សទី៥ មុនគ.ស។ ប៉ុន្តែរាជវង្សចូវមិនមានឥទ្ធិពលខ្លាំងដូចរាជវង្សមុនៗទេដោយសារតែខ្លួនត្រូវប្រឈមនឹងការរើបម្រះពីស្តេចត្រាញ់នៅតាមតំបន់នីមួយៗ។ ព្រឹត្តិការណ៍សង្គ្រាមស្តេចត្រាញ់នៅសម័យរាជវង្សចូវត្រូវបានគេសម្តៅថាសម័យផ្ការីកនិងស្លឹកឈើជ្រុះ។ រហូតមកដល់សម័យនគរចម្បាំងពីសតវត្សទី៥–ទី៣ មុនគ.ស មានរដ្ឋនៅសល់តែ ៧ ប៉ុណ្ណោះដែលនៅមានវត្តមានលើទឹកដីចិន។[១៥]
រាជាធិរាជចិនសម័យនគរចម្បាំងបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ២២១ មុនគ.ស បន្ទាប់ពីនគរឈិនបានត្រួតត្រាលើនគរចំនួនប្រាំមួយទៀត ពោលគឺបង្រួបបង្រួមប្រទេសចិនឡើងវិញឱ្យនៅក្រោមអំណាចរបស់ខ្លួន។ ព្រះចៅឈិន ស៊ីបានប្រកាសខ្លួនជាអធិរាជដំបូងគេបង្អស់នៃរាជវង្សឈិន។ ព្រះអង្គបានអនុម័តកំណែទម្រង់ច្បាប់ឈិនទៅទូទាំងប្រទេសចិន ជាពិសេសគឺការធ្វើបមាណីយកម្មអក្សរចិន ខ្នាតរង្វាស់ ទទឹងផ្លូវ និងរូបិយប័ណ្ណជាដើម។ មិនត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ រាជវង្សរបស់ព្រះអង្គបានថែមទាំងបន្តវាយត្រួតត្រាកុលសម្ព័ន្ធយូអេនៅភាគខាងត្បូងទៀត។[១៦] អត្ថិភាពរាជវង្សឈិនបានបន្តតែរយៈពេល ១៥ ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះហើយបានដួលរលំភ្លាមៗបន្ទាប់ពីព្រះចៅឈិន ស៊ីបានទទួលអនិច្ចកម្មទៅ។ នេះគឺដោយសារតែគោលនយោបាយដ៏តឹងរឹងនិងឃោរឃៅរបស់ស្តេចឈិនដែលជាហេតុនាំឱ្យកើតផ្ទុះឡើងនូវការបះបោរឥតឈប់ឥតឈរ។[១៧][១៨]
ប្រទេសចិនក៏បានធ្លាក់ចូលក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងមួយរយៈទៀតតែមិនយូរប៉ុន្មាន រាជវង្សហានថ្មីក៏បានឡើងកាន់កាប់អំណាចបន្តពីឈិនដោយគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនពីឆ្នាំ២០៦ មុនគ.ស រហូតដល់ឆ្នាំ២២០ នៃគ.ស។[១៧][១៨] ក្រោមការដឹកនាំរបស់ហាន ប្រទេសចិនបានពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទឹកដីរបស់ខ្លួនទៅដល់តំបន់អាស៊ីកណ្តាល ម៉ុងកូល កូរ៉េខាងត្បូង និងតំបន់ភាគខាងត្បូង។ សកម្មភាពរបស់ហាននៅអាស៊ីកណ្តាលបានធ្វើឱ្យកើតមាននូវផ្លូវពាណិជ្ជកម្មថ្មីមួយដែលមានឈ្មោះថាផ្លូវសូត្រ។ នេះបានបណ្តាលឱ្យរាជវង្សហានចូលធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយរដ្ឋជាច្រើនទៀតនាភាគខាងលិចហើយមិនយូរប៉ុន្មាន ចិនក៏បានក្លាយជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចកំពូលមួយនាសម័យបុរាណកាល។[១៩] ទោះបីជាហានបានបោះបង់ចោលនូវទស្សនៈនីតិនិយមរបស់ឈិនហើយមកប្រកាន់យកលទ្ធិខុងជឺក៏ដោយក៏ស្ថាប័នច្បាប់និងគោលនយោបាយច្បាប់របស់ឈិននូវតែបន្តប្រើប្រាស់នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលហាននិងរាជវង្សបន្តៗដដែរ។[២០]
ក្រោយពីសម័យរាជវង្សហានបានបញ្ចប់ ប្រទេសចិនក៏ឈានចូលមកដល់សម័យជម្លោះសង្គ្រាមមួយទៀតដែលគេតែងស្គាល់ថាសម័យនគរបី។[២១] នៅចុងបញ្ចប់ នគរអ៊ួយក៏ត្រូវបានផ្តួលរលំភ្លាមៗដោយរាជវង្សជិន។ ក្រោយមក ជិនក៏ត្រូវប្រឈមនឹងសង្គ្រាមផ្ទៃក្នុងមួយបូករួមទាំងការឈ្លានពានពីកុលសម្ព័ន្ធភាគខាងជើងចំនួនប្រាំហើយជាលទ្ធផល តំបន់ភាគខាងជើងក៏ធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់កុលសម្ព័ន្ធទាំងនោះដោយគេតែងស្គាល់វាថានគរទាំងដប់ប្រាំមួយ។ ពួកស៊ានប៉ិបានបង្រួបបង្រួមរដ្ឋខាងជើងទាំងប៉ុន្មានរួចបង្កើតបានជានគរអ៊ួយខាងជើង។ ខុសពីអធិរាជមុនៗរបស់អ៊ួយខាងជើង ព្រះចៅចាវវិនបានបញ្ជាឱ្យមានការលាយចូលគ្នារវាងវប្បធម៌នគរខាងជើងនិងវប្បធម៌ហាន។ បែរមកភាគខាងត្បូងវិញ ឧត្តមសេនីយ៍លីវ អ៊ីបានផ្តួលរលំរាជវង្សជិនហើយក៏បានឡើងគ្រងរាជ្យក្នុងនាមជាអធិរាជនៃរាជវង្សលីវសុង។ រាជវង្សស្នងបន្តៗនៃរដ្ឋទាំងអស់នេះត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថារាជវង្សខាងជើងខាងត្បូង ហើយទីបំផុតនៅឆ្នាំ ៥៨១ រដ្ឋទាំងពីរទិសក៏ត្រូវបង្រួបបង្រួមបង្កើតបានជារាជវង្សសួយ។ រាជវង្សសួយបានស្តារប្រព័ន្ធដឹកនាំរបស់ហានឡើងវិញនិងព្រមទាំងធ្វើកំណែទម្រង់កសិកម្ម សេដ្ឋកិច្ច ជីកសាងសង់មហាប្រឡាយ និងផ្សព្វផ្សាយសាសនាព្រះពុទ្ធ។ ការបះបោរប្រឆាំងនឹងរាជវង្សក៏ចាប់ផ្ទុះឡើងដែលជាលទ្ធផលនៃការចាញ់សង្គ្រាមនៅកូរ៉េភាគខាងជើង ហើយរាជវង្សសួយក៏ដួលរលំ។[២២][២៣]
នៅក្រោមការដឹកនាំរបស់រាជវង្សថាងនិងសុង ប្រទេសចិនបានឈានចូលទៅដល់យុគសម័យមាសដោយទទួលបានការអភិវឌ្ឍន៍ស្ទើរគ្រប់វិស័យ ជាពិសេសគឺវិស័យសេដ្ឋកិច្ច បច្ចេកវិទ្យា និងវប្បធម៌។[២៤] រាជវង្សថាងបានស្តារការគ្រប់គ្រងនៅភាគខាងលិចវិញដែលជាទីកន្លែងនៃផ្លូវពាណិជ្ជកម្មដ៏ល្បីល្បាញ។[២៥] អំណាចរបស់រាជវង្សថាងបានធ្លាក់ចុះជាលំដាប់ដោយសារតែការបះបោរអានលូសាននៅអំឡុងសតវត្សទី៨។[២៦] នៅឆ្នាំ ៩០៧ រាជវង្សថាងបានដួលរលំទាំងស្រុងនៅពេលដែលស្តេចត្រាញ់ម្នាក់បានឡើងគ្រប់គ្រងអំណាច។ នៅឆ្នាំ ៩៦០ រាជវង្សសុងបានលេចឡើងជាមហាអំណាចមួយស្មើនឹងរាជវង្សលៀវ (រាជវង្សស្នងពីថាង)។ រដ្ឋាភិបាលសុងគឺជារដ្ឋាភិបាលដំបូងបង្អស់នៅលើពិភពលោកដែលជម្រុញឱ្យប្រជាជនប្រើប្រាស់លុយក្រដាស និងជារដ្ឋបាលនយោបាយចិនដំបូងគេដែលបង្កើតកងនាវាឈរជើងអចិន្ត្រៃយ៍ដោយទទួលបានការគាំទ្រពីក្រុមឧស្សាហកម្មផលិតនាវានិងឈ្មួញពាណិជ្ជកម្មសមុទ្រ។[២៧]
នៅរវាងសតវត្សទី១០ និងទី១១ ប្រជាជនចិនបានកើនចំនួនទ្វេដងរហូតដល់ទៅ ១០០ លាននាក់ នេះគឺដោយសារតែការពង្រីកកសិកម្មស្រូវនៅតាមតំបន់ភាគកណ្តាលនិងភាគខាងត្បូង និងផលិតផលស្បៀងអាហារជាច្រើនទៀត។ លទ្ធិខុងជឺដែលបានបាត់បង់ឥទ្ធិពលអស់រយៈពេលរាប់រយឆ្នាំដោយសារតែភ្លើងសង្គ្រាម ត្រូវបានរាជវង្សសុងគាំទ្រនិងយកមកផ្សព្វផ្សាយឡើងវិញ[២៨] ចំណែកឯវប្បធម៌ហើយសិល្បៈវិញបានទទួលនូវការអភិវឌ្ឍន៍យ៉ាងខ្លាំង។[២៩][៣០] ដោយមើលឃើញថាសុងមានកម្លាំងយោធាខ្សោយដូច្នេះរាជវង្សជិនក៏បានឆក់យកឱកាសនេះដើម្បីឈ្លានពានទឹកដីរបស់សុង ហើយនៅឆ្នាំ១១២៧ រាជធានីរបស់សុងក៏ត្រូវធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់ជិន។ ជួររដ្ឋាភិបាល កងទ័ព និងមន្ត្រីនៃរាជវង្សសុងទាំងប៉ុន្មានដែលនៅសេសសល់បាននាំគ្នារត់ដកថយមកភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសចិន។[៣១]
នៅក្នុងសតវត្សទី១៣ ពួកម៉ុងកូលបានពង្រីកអំណាចនិងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនដោយបានវាយចូលប្រទេសចិន។ នៅក្នុងឆ្នាំ១២៧១ មេដឹកនាំម៉ុងកូលម្នាក់ឈ្មោះថាគូប៊ីឡៃ ខាន់បានបង្កើតរដ្ឋមួយនៅលើទឹកដីចិនដែលមានឈ្មោះថារាជវង្សយួន (អានថា"យាន") ហើយនៅឆ្នាំ១២៧៩ យានបានវាយដណ្តើមទឹកដីភាគត្បូងរបស់សុង។ ប្រវត្តិវិទូបានធ្វើការប៉ាន់ស្មានថា មុនការចូលឈ្លានពានរបស់ពួកម៉ុងកូល ចំនួនប្រជាជនចិនសរុបមានប្រមាណ ១២០ លាននាក់ប៉ុន្តែមកដល់ឆ្នាំ១៣០០ ពោលគឺក្រោយការឈ្លានពានចំនួនប្រជាជនសរុបបានធ្លាក់ចុះមកនូវត្រឹម ៦០ លាននាក់ប៉ុណ្ណោះ។[៣២] នៅឆ្នាំ១៣៦៨ ទាសករម្នាក់បានផ្តួលរលំរាជវង្សយានហើយបានឡើងគ្រងរាជ្យជាអធិរាជនៃរាជវង្សមិងថ្មី។ នៅក្រោមរាជវង្សមិង ប្រទេសចិនបានឈានចូលមកដល់យុគសម័យមាសម្តងទៀតដោយក្នុងនោះប្រទេសចិនគឺជារដ្ឋដែលមានកម្លាំងទ័ពជើងទឹកដ៏មានអំណាចជាងគេនៅលើពិភពលោកហើយមានសេដ្ឋកិច្ច សិល្បៈ និងវប្បធម៌ដ៏ចម្រើនអស្ចារ្យ។ ក្នុងសម័យនេះហើយដែលចិនបានចេញទៅធ្វើពាណិជ្ជកម្មនិងស្វែងរកកំណប់ទ្រព្យនៅតាមតំបន់ឆ្ងាយៗដោយធ្វើដំណើរតាមមហាសមុទ្រ។[៣៣]
នៅក្នុងសម័យរាជវង្សមិង រាជធានីប្រទេសចិនត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរចំនួនពីរលើក៖ លើកទីមួយគឺផ្លាស់មកតាំងនៅណានជិង និងលើកទីពីរគឺនៅប៉េកាំង។ នៅក្នុងសម័យនេះ អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗជាច្រើនបានផុសចេញមកដោយបន្សល់ទុកនូវការអប់រំ ប្រៀនប្រដៅដ៏ប្រពៃសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរជំនាន់គឺបច្ចុប្បន្ននិងអនាគត។[៣៤] ពួកអ្នកប្រាជ្ញទាំងនោះបានក្លាយជាកម្លាំងគាំទ្រនូវឧស្សាហកម្មនិងពាណិជ្ជកម្មក្នុងចលនាធ្វើពហិការពន្ធ បូករួមទាំងការការពារជាតិខ្លួននិងសម្ព័ន្ធមិត្តខ្លួនពីការឈ្លានពានរបស់ជប៉ុន និងការលុកលុយរបស់ពួកម៉ាន់ជូ។ កត្តាទាំងអស់នេះបានធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុជាតិចុះខ្សោយជាងមុនបន្តិច។[៣៥]
នៅឆ្នាំ១៦៤៤ រាជធានីប៉េកាំងត្រូវបានវាយត្រួតត្រាដោយកម្លាំងបះបោរជាច្រើនក្រុមដែលដឹកនាំដោយលី ស៊ីឆេង។ ព្រះចៅឆុងជិនបានធ្វើអត្តឃាតនៅពេលដែលរាជធានីប៉េកាំងកំពុងដួលរលំ។ រាជវង្សឆេងរបស់ជនជាតិម៉ាន់ជូបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយឧត្តមសេនីយ៍មិងរួចវាយដណ្តើមទីក្រុងប៉េកាំងមកវិញនិងផ្តួររលំរាជវង្សឈុនរបស់លីចោល។ ក្រោយពីដណ្តើមបានសម្រេច ទីក្រុងប៉េកាំងក៏ក្លាយជារាជធានីរបស់រាជវង្សឆេងម្តង។
រាជវង្សចុងក្រោយរាជវង្សឆេងដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ១៦៤៤ ដល់ឆ្នាំ១៩១២ គឺជារាជវង្សរាជាធិរាជចុងក្រោយបង្អស់នៃប្រទេសចិន។ ការវាយដណ្តើមអំណាចរវាងមិងនិងឆេងបានបណ្តាលឱ្យបាត់បង់ជីវិតមនុស្សប្រមាណ ២៥ លាននាក់ហើយធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចជាតិទាំងមូលធ្លាក់ចុះជាលំដាប់។[៣៦] បន្ទាប់ពីត្រួតត្រាទឹកដីស្នូលរបស់មិងរួចហើយ ពួកឆេងនូវតែបន្តយុទ្ធនាការត្រួតត្រាទឹកដីផ្សេងៗដូចជា៖ ម៉ុងកូល ទីបេ និងស៊ីនជាំង។[៣៧] ដើម្បីឱ្យរបបខ្លួននៅគង់វង្សយូរអង្វែង ថ្នាក់ដឹកនាំនៃរាជវង្សឆេងបានចេញនូវគោលនយោបាយថ្មីៗជាច្រើនដូចជា៖ ការគាំទ្រវិស័យកសិកម្ម និងរឹតបន្តឹងវិស័យពាណិជ្ជកម្ម (បិទលែងឱ្យឈ្មួញធ្វើពាណិជ្ជកម្មតាមផ្លូវសមុទ្រ) និងថែមទាំងបង្រៀនមនោគមវិជ្ជារបស់ខ្លួនទៅកាន់ប្រជាជនគ្រប់ថ្នាក់វណ្ណៈ។ ដោយសារតែគោលនយោបាយដ៏តឹងខាងលើទើបធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធសង្គមនិងបច្ចេកវិទ្យារបស់ចិនរងការជាប់គាំងលែងទៅមុខទៀត។[៣៨][៣៩] នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៩ រាជវង្សឆេងត្រូវបានមហាអំណាចលោកខាងលិចអូសទាញឱ្យធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសង្គ្រាមអាភៀន។ ដោយសារតែត្រូវមហាអំណាចអឺរ៉ុបត្រួតឈ្លានពាន រាជវង្សឆេងក៏ត្រូវចាញ់សង្គ្រាមអាភៀនទាំងពីរលើក។ ជាលទ្ធផល ឆេងត្រូវបានមហាអំណាចអឺរ៉ុបបង្ខំឱ្យចុះលើសន្ធិសញ្ញាវិសមភាពជាច្រើនដែលធ្វើឱ្យខ្លួនបាត់បង់ទឹកដីសំខាន់ៗជាច្រើនដូចជាទីក្រុងហុងកុងជាដើម។ សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី១ បានធ្វើឱ្យឆេងកាត់ឧបទ្វីបកូរ៉េនិងកោះតៃវ៉ាន់ទៅឱ្យជប៉ុនគ្រប់គ្រង។[៤០]
សាធារណរដ្ឋចិន (១៩១២–១៩៤៩)នៅថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩១២ សាធារណរដ្ឋចិនត្រូវបានប្រកាសបង្កើតឡើងដោយមានលោកស៊ុន យ៉ាតសេន (ប្រធានបក្សជាតិនិយម"គួមីនតាង") ជាប្រធានាធិបតីបណ្តោះអាសន្ន។[៤១] តែមិនយូរប៉ុន្មាន តំណែងប្រធានាធិបតីនោះក៏ត្រូវប្រគល់មកឱ្យលោកយ័ន ស៊ីខាយដែលជាអតីតឧត្តមសេនីយ៍នៅក្នុងរបបរាជវង្សឆេងហើយនៅឆ្នាំ១៩១៥ លោកបានប្រកាសខ្លួនលោកជាអធិរាជចិនថ្មី។ ក៏ប៉ុន្តែ ការស្តាររបបរាជានិយមឡើងវិញនៅចិនដោយស៊ីខាយមិនបានទទួលផលអ្វីនោះឡើយដោយលោកត្រូវបានកងទ័ពប៉ីយ៉ាងប្រឆាំងហើយបង្ខំឱ្យដាក់រាជ្យនិងបង្កបង្កើតសាធារណរដ្ឋចិនឡើងវិញ។[៤២]
ក្រោយពីមរណភាពរបស់លោកស៊ីខាយនៅឆ្នាំ១៩១៦ នយោបាយប្រទេសចិនក៏ត្រូវដួលរលំបែកបាក់ភ្លាមៗ។ រដ្ឋាភិបាលមូលដ្ឋាននៅទីក្រុងប៉េកាំងគឺត្រូវបានគេទទួលស្គាល់មែនប៉ុន្តែពួកគេគ្មានឥទ្ធិពលអំណាចអ្វីនោះទេដោយអំណាចនីមួយៗត្រូវធ្លាក់ក្រោមដៃពួកស្តេចត្រាញ់ដែលបានត្រួតត្រានៅតាមតំបន់នីមួយៗនៃប្រទេសចិន។[៤៣][៤៤] នៅអំឡុងចុងទស្សវត្ត ១៩២០ គណបក្សគួមីនតាងដែលដឹកនាំដោយលោកចាង កាយចៀកបានបង្រួបបង្រួមប្រទេសជាតិឡើងវិញតាមរយៈយុទ្ធនាការយោធានិងវិធីសាស្ត្រនយោបាយម្យ៉ាងដែលគេស្គាល់ថា បេសនកម្មភាគខាងជើង។ បក្សគួមីនតាងបានផ្លាស់រដ្ឋធានីមកតាងនៅណានជីងហើយបានអនុវត្តគោលនយោបាយថ្មីហៅថា"នយោបាយអាណាព្យាបាល"ក្នុងគោលបំណងវិវត្តនយោបាយប្រទេសចិនតាមកម្មវិធីរបស់លោកយ៉ាតសេនដើម្បីឱ្យចិនក្លាយជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យដ៏ទំនើបមួយ។[៤៥][៤៦] ការបែកបាក់ផ្នែកនយោបាយនៅប្រទេសចិនបានបង្កឱ្យមានផលវិបាកជាច្រើនដល់ចៀកក្នុងការប្រយុទ្ធបង្ក្រាបកងទ័ពរំដោះប្រជាជនរបស់ពួកចិនកុម្មុយនិស្ត។ តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី ក៏លោកចាង កាយចៀកនូវតែបន្តខំប្រឹងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងពួកកុម្មុយនិស្តដោយដំបូងឡើយគឺគាត់ទទួលបានលទ្ធផលដូចអ្វីដែលខ្លួនបានស្មាន់ទុកមែន។ ប៉ុន្តែការចូលឈ្លានពានរបស់ចក្រភពជប៉ុននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣៦ បានបង្ខំឱ្យចៀកបែរមកផ្តោតលើការទប់ទល់កងទ័ពជប៉ុនវិញ។[៤៧]
សង្គ្រាមចិន-ជប៉ុនលើកទី២ (១៩៣៧–១៩៤៥) បានបង្ខំឱ្យបក្សពួកនយោបាយទាំងពីរគូចងសម្ព័ន្ធភាពនឹងគ្នា។ នៅក្នុងសង្គ្រាមនេះ កងទ័ពឈ្លានពានជប៉ុនបានប្រព្រឹត្តិអំពើកំណាចឃោរឃៅជាច្រើនមកលើជនស៊ីវិលចិនហើយជាលទ្ធផល ជនជាតិចិនប្រមាណ ២០ លាននាក់ត្រូវបានស្លាប់នៅក្នុងដៃកងទាហានជប៉ុន។[៤៨] គេបានសម្តៅលើប្រទេសចិន អង់គ្លេស អាមេរិក និងសូវៀតថាជា"មហាអំណាចរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់"[៤៩]ហើយបានទទួលស្គាល់ប្រជាជាតិទាំងនេះថាជា"បងធំទាំងបួន"នៅអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី២។[៥០][៥១] រួមជាមួយនឹងមហាអំណាចបីផ្សេងទៀត ប្រទេសចិនគឺជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមសម្ព័ន្ធមិត្តធំៗទាំងបួននៃសង្គ្រាមលោកលើកទី២។[៥២][៥៣] ក្រោយពីការសុំទទួលចុះចាញ់របស់ជប៉ុននៅឆ្នាំ១៩៤៥ ទឹកដីដើមរបស់ចិនដែលធ្លាប់កាន់កាប់ដោយជប៉ុនទាំងប៉ុន្មានត្រូវបានប្រគល់មកឱ្យចិនវិញ។ ប្រទេសចិនបានលេចឡើងក្លាយជាអ្នកឈ្នះនៅក្នុងសង្គ្រាមមែនប៉ុន្តែសង្គមនិងហិរញ្ញវត្ថុជាតិគឺកំពុងតែស្ថិតនៅក្រោមស្ថានភាពហែកហួរដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ការមិនទុកចិត្តគ្នាជាបន្តបន្ទាប់រវាងគួមីនតាងនិងបក្សកុម្មុយនិស្តបាននាំឱ្យផ្ទុះឡើងនូវសង្គ្រាមស៊ីវិលសារជាថ្មីម្តងទៀត។ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧ ប៉ុន្តែដោយសារតែភាពចលាចលនៃសង្គ្រាម បទប្បញ្ញត្តិជាច្រើននៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញសាធារណរដ្ឋចិនមិនដែលត្រូវបានអនុវត្តនៅលើទឹកដីចិនដីគោកនោះទេ។[៥៤]
សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិត (១៩៤៩–បច្ចុប្បន្ន)ឯកសារ:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpgសមរភូមិប្រយុទ្ធធំៗនៃសង្គ្រាមស៊ីវិលចិនត្រូវបានបញ្ចប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩ ក្រោយពីបក្សកុម្មុយនិស្តបានត្រួតត្រាលើទឹកដីភាគច្រើននៃចិនដីគោកបូករួមជាមួយនឹងការដកថយរបស់គួមីនតាងទៅតំបន់ចុងខាងត្បូង។ នៅថ្ងៃទី២១ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៤៩ ប្រធានបក្សកុម្មុយនិស្តចិនលោកម៉ៅសេទុងបានប្រកាសបង្កើតសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនឡើងតាមរយៈសុន្ទរកថាមួយនៅក្នុងសម័យប្រជុំពេញអង្គលើកទីមួយនៃសន្និសីទពិគ្រោះយោបល់នយោបាយប្រជាជនចិន[៥៥][៥៦][៥៧]អមដោយការប្រកាសជាសាធារណៈនិងការប្រារព្ធពិធីអបអរសាទរជ័យជម្នះនៅទីលានធានអានមិន។[៥៨] នៅឆ្នាំ១៩៥០ កងទ័ពរំដោះប្រជាជនចិនបានចូលដណ្តើមកាន់កាប់កោះហៃណានពីសាធារណរដ្ឋចិន[៥៩]និងដាក់បញ្ចូលទឹកដីទីបេជាផ្នែកនៃប្រទេសខ្លួន។[៦០] កងកម្លាំងគួមីនតាងដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានបាននាំគ្នាបន្តធ្វើកុបកម្មតូចៗនៅឯភាគខាងលិចប្រទេសចិនអស់ពេញមួយទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៥០។[៦១]
របបថ្មីនេះបានបង្រួបបង្រួមប្រជាប្រិយភាពរបស់ខ្លួនក្នុងចំណោមប្រជាកសិករតាមរយៈកំណែទម្រង់ដីធ្លីដែលក្នុងនោះ ម្ចាស់ដីធ្លីស្រែចម្ការចាប់ពីមួយលានទៅពីរលាននាក់ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលចាប់យកទៅសម្លាប់ចោល។[៦២] នៅអំឡុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០ ប្រទេសចិនបានបង្កើតប្រព័ន្ធឧស្សាហកម្មឯករាជ្យនិងអាវុធនុយក្លេអ៊ែរផ្ទាល់ខ្លួន។[៦៣] នៅរវាងឆ្នាំ១៩៥៨ ដល់ឆ្នាំ១៩៦១ ផែនការកំណែទម្រង់របស់ចិនដ៏ធំមួយហៅថាមហាលោតផ្លោះបានប្រព្រឹត្តិទៅនិងជាលទ្ធផល ប្រជាជនចិនប្រមាណពី ១៥ ទៅ ៣៥ លាននាក់បានបាត់បង់អាយុជីវិតដោយភាគច្រើនគឺបណ្តាលមកពីការស្រេកឃ្លាន។[៦៤][៦៥][៦៦] ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងណាក្តី ចំនួនប្រជាជនចិនក៏នូវតែបន្តកើនឡើងជានិច្ចដោយវាបានកើនពី ៥៥០ លាននាក់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥០ រហូតទៅដល់ ៩០០ លាននាក់នៅឆ្នាំ១៩៧៤។[៦៧] នៅឆ្នាំ១៩៦៦ ម៉ៅសេទុងនិងគ្នីគ្នារបស់លោកបានប្រកាសដំណើរការនៃបដិវត្តន៍វប្បធម៌ដែលបានបង្កឱ្យមានការរើសអើងនៅក្នុងវិស័យនយោបាយនិងភាពវឹកវរក្នុងសង្គមដែលបានអូសបន្លាយរហូតដល់ថ្ងៃមរណភាពរបស់ម៉ៅនៅឆ្នាំ១៩៧៦។ នៅខែតុលា ឆ្នាំ១៩៧៩ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនបានឡើងជំនួសសាធារណរដ្ឋចិនដោយបានកាន់កាប់អាសនៈតំណាងប្រទេសចិននៅអង្គការសហប្រជាជាតិនិងបានក្លាយជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអន្តរជាតិ។[៦៨]
បន្ទាប់ពីមរណភាពរបស់ម៉ៅសេទុង អ្នកនយោបាយចិនចំនួនបួនរូបដែលមានរហស្សនាមថាក្រុមមនុស្សទាំងបួនដែលជាអ្នកនៅពីក្រោយគោលនយោបាយបដិវត្តន៍វប្បធម៌ត្រូវបានលោកហ័រ គួហ្វុងបញ្ជាឱ្យគេចាប់ខ្លួន។ អ្នកនយោបាយចិនជើងចាស់ឈ្មោះតេង សៀវពីងបានឡើងកាន់អំណាចនៅឆ្នាំ១៩៧៨ ហើយបានចេញអនុវត្តកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗជាច្រើន។ បក្សកុម្មុយនិស្តចិនបានចាប់ផ្តើមបន្ធូរបន្ធយការគ្រប់គ្រងលើជីវិតប្រជាពលរដ្ឋខ្លួននិងលុបបំបាត់ចោលនូវការធ្វើការបែបសមូហភាពនិងផ្តោតលើជីវភាពរបស់គ្រួសារនីមួយៗវិញ។ ទាំងនេះគឺជាសញ្ញាសម្គាល់នៃការផ្លាស់ប្តូរសេដ្ឋកិច្ចរបស់ចិនពីប្រទេសផែនការសេដ្ឋកិច្ចទៅជាប្រទេសដែលប្រកាន់សេដ្ឋកិច្ចចម្រុះនិងទីផ្សារសេរី។[៦៩] ចិនបានអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញខ្លួននៅថ្ងៃទី៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៨២។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៩ ការបង្ក្រាបបាតុកម្មរបស់និស្សិតចិននៅឯទីលានធានអានមិនបាននាំមកនូវការថ្កោលទោសនិងការដាក់ទណ្ឌកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលចិនពីសំណាក់រដ្ឋបរទេសមួយចំនួន។[៧០]
នៅពេញមួយទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៩០ ប្រទេសចិនត្រូវបានស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកជាំង ហ្សឺមីន លី ប៉េង និងស៊ូ រ៉ុងជី។ ក្រោមរដ្ឋបាលអ្នកទាំងបី ប្រទេសចិនបានទាញប្រជាកសិករប្រមាណ ១៥០ លាននាក់ចេញពីភាពក្រីក្រនិងរក្សាបាននូវអត្រាកំណើនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបប្រចាំឆ្នាំជាមធ្យម ១១,២%។[៧១][៧២] ចិនបានចូលជាសមាជិកអង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ ហើយបានបន្តរក្សាអត្រាកំណើនសេដ្ឋកិច្ចដ៏ខ្ពស់របស់ខ្លួនក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហ៊ូ ជីនតាវនិងវិន ចាបាវនៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ២០០០។ ក៏ប៉ុន្តែកំណើនសេដ្ឋកិច្ចទាំងអស់នេះបានជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ជាច្រើនដល់ធនធាននិងបរិស្ថានធម្មជាតិនៅក្នុងប្រទេស[៧៣][៧៤]និងថែមទាំងបង្កឱ្យមានបញ្ហាបម្លាស់ទីលំនៅទៀតផង។[៧៥][៧៦]
អង្គលេខាធិការបក្សកុម្មុយនិស្តចិនលោកស៊ី ជីនពីងបានឡើងកាន់អំណាចចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១២ មកហើយលោកបានខិតខំព្យាយាមធ្វើកំណែទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចថ្មីៗជាច្រើន[៧៧][៧៨] (ដែលពីមុនធ្លាប់ទទួលរងនូវអស្ថិរភាពរចនាសម្ព័ន្ធនិងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចយឺត)[៧៩][៨០][៨១] មានដូចជា ការធ្វើកំណែទម្រង់គោលនយោបាយកូនមួយ[៨២] និងការបង្ក្រាបអំពើពុករលួយទ្រង់ទ្រាយធំ។[៨៣] នៅឆ្នាំ២០១៣ ប្រទេសចិនបានដំណើរការនូវកិច្ចផ្ដួចផ្ដើមផ្លូវនិងខ្សែក្រវាត់ដែលជាគម្រោងវិនិយោគហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធពិភពលោក។[៨៤] នៅឆ្នាំ២០១៩ ជំងឺកូវីដ-១៩ បានផ្ទុះឡើងដំបូងនៅទីក្រុងអ៊ូហាននៃខេត្តហ៊ូប៉ី។[៨៥][៨៦]
↑ Early Homo erectus Tools in China Archeology (1 January 2000) ↑ The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian UNESCO ↑ (Mar 2009)"Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating". Nature 458 (7235): 198–200. ISSN 0028-0836. DOI:10.1038/nature07741. ↑ Rincon, Paul (14 October 2015). "Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early'". BBC News. https://www.bbc.com/news/science-environment-34531861. ↑ Tanner, Harold M. (2009). China: A History. Hackett Publishing. pp. 35–36. ល.ស.ប.អ. 978-0-87220-915-2. https://books.google.com/books?id=VIWC9wCX2c8C&pg=PA35. ↑ Xia–Shang–Zhou Chronology Project by People's Republic of China ↑ Bronze Age China National Gallery of Art ↑ China: Five Thousand Years of History and Civilization. City University of HK Press. 2007. p. 25. ល.ស.ប.អ. 978-962-937-140-1. https://books.google.com/books?id=z-fAxn_9f8wC&pg=PA25. ↑ Pletcher, Kenneth (2011). The History of China. Britannica Educational Publishing. p. 35. ល.ស.ប.អ. 978-1-61530-181-2. https://books.google.com/books?id=A1nwvKNPMWkC&pg=PA35. ↑ Fowler, Jeaneane D.; Fowler, Merv (2008). Chinese Religions: Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. p. 17. ល.ស.ប.អ. 978-1-84519-172-6. https://books.google.com/books?id=rpJNfIAZltoC&pg=PA17. ↑ William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb. 1986), pp. 420–436 (436). ↑ David N. Keightley, "Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China", Representations, No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 [68]. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil). ↑ Allan, Keith (2013). The Oxford Handbook of the History of Linguistics. Oxford University Press. p. 4. ល.ស.ប.អ. 978-0-19-958584-7. https://books.google.com/books?id=BzfRFmlN2ZAC&pg=PA4. ↑ Warring States. Encyclopædia Britannica ↑ Sima Qian, Translated by Burton Watson. Records of the Grand Historian: Han Dynasty I, pp. 11–12. ISBN 0-231-08165-0. ↑ ១៧,០ ១៧,១ Bodde, Derk. (1986). "The State and Empire of Ch'in", in The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24327-0. ↑ ១៨,០ ១៨,១ Lewis, Mark Edward (2007). The Early Chinese Empires: Qin and Han. London: Belknap Press. ល.ស.ប.អ. 978-0-674-02477-9. https://archive.org/details/historyofimperia00broo. ↑ Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century. World Bank Publications via Eric.ed.gov ↑ Goucher, Candice; Walton, Linda (2013). World History: Journeys from Past to Present – Volume 1: From Human Origins to 1500 CE. Routledge. p. 108. ល.ស.ប.អ. 978-1-135-08822-4. https://books.google.com/books?id=zdwpAAAAQBAJ&pg=PA108. ↑ Whiting, Marvin C. (2002). Imperial Chinese Military History. iUniverse. p. 214 ↑ Ki-Baik Lee (1984). A new history of Korea. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-61576-2. p.47. ↑ David Andrew Graff (2002). Medieval Chinese warfare, 300–900. Routledge. ISBN 0-415-23955-9. p.13. ↑ Adshead, S. A. M. (2004). T'ang China: The Rise of the East in World History. New York: Palgrave Macmillan. p. 54 ↑ Nishijima, Sadao (1986), "The Economic and Social History of Former Han", ជា Twitchett, Denis; Loewe, Michael, Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 545–607, ល.ស.ប.អ. 978-0-521-24327-8 ↑ City University of HK Press (2007). China: Five Thousand Years of History and Civilization. ISBN 962-937-140-5. p.71 ↑ Paludan, Ann (1998). Chronicle of the Chinese Emperors. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05090-2. p. 136. ↑ Essentials of Neo-Confucianism: Eight Major Philosophers of the Song and Ming Periods. Greenwood Publishing Group. 1999. p. 3. ល.ស.ប.អ. 978-0-313-26449-8. https://books.google.com/books?id=sjzPPg8eK7sC&pg=PA3. ↑ Northern Song dynasty (960–1127). Metropolitan Museum of Art ↑ Lua error in Module:Cite_web at line 49: attempt to concatenate field 'title' (a nil value). ↑ Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276. Stanford University Press. 1962. p. 22. ល.ស.ប.អ. 978-0-8047-0720-6. https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22. ↑ Ping-ti Ho. "An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China", in Études Song, Series 1, No 1, (1970). pp. 33–53. ↑ Rice, Xan (25 July 2010). "Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2010/jul/25/kenya-china. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil). ↑ . 8 April 2012. http://www.docin.com/p-378667223.html។ បានយកមក 2 September 2015. ↑ John M. Roberts (1997). A Short History of the World. Oxford University Press. p. 272. ISBN 0-19-511504-X. ↑ The Cambridge History of China: Volume 10, Part 1, by John K. Fairbank, p37 ↑ . 九州出版社. 2010. pp. 104–112. ល.ស.ប.អ. 978-7-5108-0062-7. ↑ . 花城出版社. 1996. p. 71. ល.ស.ប.អ. 978-7-5360-2320-8. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil). ↑ Eileen Tamura (1997). China: Understanding Its Past. Volume 1. University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1923-3. p.146. ↑ Stephen Haw, (2006). Beijing: A Concise History. Taylor & Francis, ISBN 0-415-39906-8. p.143. ↑ Bruce Elleman (2001). Modern Chinese Warfare. Routledge. ISBN 0-415-21474-2. p.149. ↑ Graham Hutchings (2003). Modern China: A Guide to a Century of Change. Harvard University Press. ISBN 0-674-01240-2. p.459. ↑ Hung-Mao Tien (1972). Government and Politics in Kuomintang China, 1927–1937 (Volume 53). Stanford University Press. ISBN 0-8047-0812-6. pp. 60–72. ↑ Suisheng Zhao (2000). China and Democracy: Reconsidering the Prospects for a Democratic China. Routledge. ISBN 0-415-92694-7. p.43. ↑ David Ernest Apter, Tony Saich (1994). Revolutionary Discourse in Mao's Republic. Harvard University Press. ISBN 0-674-76780-2. p.198. ↑ "Nuclear Power: The End of the War Against Japan". BBC — History. Retrieved 14 July 2013. ↑ Doenecke, Justus D.; Stoler, Mark A. (2005). Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945. Rowman & Littlefield. ល.ស.ប.អ. 978-0-8476-9416-7. https://books.google.com/books?id=xdMF9rX6mX8C&pg=PA62. ↑ "The Moscow Declaration on general security". Yearbook of the United Nations 1946–1947. Lake Success, NY: United Nations. 1947. p. 3. ម.ប.គ.ល. 243471225. http://www.unmultimedia.org/searchers/yearbook/page.jsp?volume=1946-47&page=38។ បានយកមក 25 April 2015. ↑ Declaration by United Nations. United Nations ↑ Hoopes, Townsend, and Douglas Brinkley. FDR and the Creation of the U.N. (Yale University Press, 1997) ↑ Gaddis, John Lewis (1972). The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947. Columbia University Press. pp. 24–25. ល.ស.ប.អ. 978-0-231-12239-9. https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd. ↑ Tien, Hung-mao (1991). "The Constitutional Conundrum and the Need for Reform". ជា Feldman, Harvey. Constitutional Reform and the Future of the Republic of China. M.E. Sharpe. p. 3. ល.ស.ប.អ. 978-0-87332-880-7. https://books.google.com/books?id=xCxMn-2msr8C&pg=PA3. ↑ The Chinese people have stood up. UCLA Center for East Asian Studies Archived from the original on 18 កុម្ភៈ 2009 ↑ Peaslee, Amos J. (២ ខែមេសា ១៩៥៦), "Data Regarding the 'People's Republic of China'", Constitutions of Nations, Vol. I, 2nd ed., Dordrecht: Springer, p. 533, ល.ស.ប.អ. 978-94-017-7125-2, https://books.google.com/books?id=9ATxCAAAQBAJ&pg=PA533 ↑ Chaurasia, Radhey Shyam (២ ខែមេសា ២០០៤), History of Modern China, New Delhi: Atlantic, p. 1, ល.ស.ប.អ. 978-81-269-0315-3, https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC ↑ Ben Westcott; Lily Lee (30 September 2019). "They were born at the start of Communist China. 70 years later, their country is unrecognizable". CNN. https://www.cnn.com/2019/09/29/asia/china-beijing-mao-october-1-70-intl-hnk/index.html. ↑ "Red Capture of Hainan Island". The Tuscaloosa News. 9 May 1950. https://news.google.com/newspapers?nid=1817&dat=19500509&id=FUw_AAAAIBAJ&pg=3627,3301880. ↑ The Tibetans. University of Southern California Archived from the original on 16 តុលា 2013 ↑ John W. Garver (1997). The Sino-American alliance: Nationalist China and American Cold War strategy in Asia. M.E. Sharpe. p. 169. ល.ស.ប.អ. 978-0-7656-0025-7. https://books.google.com/books?id=ZNCghCIbyVAC&q=C.I.A%20%20Ma%20bufang&pg=PA169។ បានយកមក 20 July 2013. ↑ Busky, Donald F. (2002). Communism in History and Theory. Greenwood Publishing Group. p.11. ↑ A Country Study: China www.loc.gov ↑ "A hunger for the truth: A new book, banned on the mainland, is becoming the definitive account of the Great Famine.", chinaelections.org, 7 July 2008 Archived 10 February 2012 at the វេយប៊ែខ ម៉ាស៊ីន. ↑ Mirsky, Jonathan (9 December 2012). "Unnatural Disaster". The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/12/09/books/review/tombstone-the-great-chinese-famine-1958-1962-by-yang-jisheng.html?nl=books&emc=edit_bk_20121207. ↑ Holmes, Leslie. Communism: A Very Short Introduction (Oxford University Press 2009). ISBN 978-0-19-955154-5. p. 32 "Most estimates of the number of Chinese dead are in the range of 15 to 30 million." ↑ Madelyn Holmes (2008). Students and teachers of the new China: thirteen interviews. McFarland. p. 185. ល.ស.ប.អ. 978-0-7864-3288-2. https://books.google.com/books?id=lJK-GRriJAoC។ បានយកមក 7 November 2011. ↑ Michael Y.M. Kao. "Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification" in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988): Taiwan in a Time of Transition. New York: Paragon House. p.188. ↑ Hart-Landsberg, Martin; and Burkett, Paul. "China and Socialism: Market Reforms and Class Struggle". Monthly Review. Retrieved 30 October 2008. ↑ Harry Harding (December 1990) The Impact of Tiananmen on China's Foreign Policy National Bureau of Asian Research Archived from the original on 4 មេសា 2014 ↑ "Nation bucks trend of global poverty". China Daily. 11 July 2003. http://www.chinadaily.com.cn/en/doc/2003-07/11/content_244499.htm. ↑ "China's Average Economic Growth in 90s Ranked 1st in World". People's Daily. 1 March 2000. http://en.people.cn/english/200003/01/eng20000301X115.html. ↑ Carter, Shan; Cox, Amanda; Burgess, Joe; Aigner, Erin (26 August 2007). "China's Environmental Crisis". The New York Times. https://www.nytimes.com/interactive/2007/08/26/world/asia/20070826_CHINA_GRAPHIC.html. ↑ Griffiths, Daniel (16 April 2004). "China worried over pace of growth" (ជាen-GB). BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4913622.stm. ↑ China: Migrants, Students, Taiwan. Migration News. January 2006. ↑ Cody, Edward (28 January 2006). "In Face of Rural Unrest, China Rolls Out Reforms" (ជាen-US). The Washington Post. ល.ត.ម.អ. 0190-8286. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/01/27/AR2006012701588.html. ↑ "China frees up bank lending rates". BBC News. 19 July 2013. https://www.bbc.co.uk/news/business-23377060. ↑ Evans-Pritchard, Ambrose (23 July 2013). "China eyes fresh stimulus as economy stalls, sets 7pc growth floor". The Daily Telegraph. https://www.telegraph.co.uk/finance/china-business/10198410/China-eyes-fresh-stimulus-as-economy-stalls-sets-7pc-growth-floor.html. ↑ Davies, Gavyn (25 November 2012). "The decade of Xi Jinping". Financial Times. https://www.ft.com/content/62182957-eeb3-31d9-ba3a-b776877ab5b1. ↑ "China orders government debt audit". BBC News. 29 July 2013. https://www.bbc.co.uk/news/business-23486466. ↑ Chinese Imports: What's Behind the Slowdown? International Monetary Fund (May 2016) ↑ Matthew Yglesias (15 November 2013) China ends one child policy Slate Archived from the original on 16 វិច្ឆិកា 2013 ↑ China's president boosts anti-corruption crackdown after nabbing 1.5M NBC News ↑ Belt and Road Initiative. World Bank ↑ The Coronavirus: What Scientists Have Learned So Far New York Times ↑ Coronavirus Disease (COVID-19) – Research and Statistics Our World in Data. Oxford University