Τα εδάφη που αποτελούν σήμερα την αυτόνομη κοινότητα της Καταλονίας στην Ισπανία, και τη γειτονική καταλανική περιοχή της Γαλλίας κατοικήθηκαν για πρώτη φορά κατά την Μέση Παλαιολιθική Περίοδο. Όπως και το υπόλοιπο τμήμα της μεσογειακής ακτογραμμής της Ιβηρικής Χερσονήσου, αποικίστηκε από τους Αρχαίους Έλληνες (οι δύο κύριες αποικίες υπήρξαν το Εμπόριο και η Ρόδη) ενώ στα εδάφη του αναπτύχθηκε ο πολιτισμών των Ιβηρικών φυλών. Η ρωμαϊκή κατάκτηση που ξεκίνησε με την απόβαση του Σκιπίωνα του Αφρικανού στο Εμπόριο κατά τον Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο, επέφερε τον εκρωμαϊσμό των Ιβήρων και την οριστική εξαφάνιση του ντόπιου πολιτισμού μέχρι τις αρχές της πρώτης χιλιετίας μ.Χ. Ολόκληρη η βόρεια ρωμαϊκή Ιβηρία εντάχθηκε στην επαρχία της Ταρρακωνικής, που είχε ως πρωτεύουσα τη ρωμαϊκή αποικία της Ταραγόνας.

Η αποδυνάμωση της αυτοκρατορικής εξουσίας είδε την εισβολή διάφορων γερμανικών εθνοτήτων αν και εν τέλει ήταν οι Βησιγότθοι αυτοί που εγκαθίδρυσαν στην τέως ρωμαϊκή Ιβηρία ένα σταθερό βασίλειο. Με τη μουσουλμανική κατάκτηση της Ιβηρικής, το βορειότερο τμήμα της Καταλονίας κατελήφθη για σύντομο χρονικό διάστημα από τους Μαυριτανούς από την Αλ-Ανταλούς αλλά μετά την ήττα των δυνάμεων του Εμίρη Αμντούλ Ραχμάν Αλ Γκαφικίουα στην Τουρ το 732, οι ντόπιοι Βησιγότθοι επανέκτησαν την αυτονομία τους και οικειοθελώς κατέστησαν τους εαυτούς τους φόρου υποτελείς στην αναδυόμενη δύναμη του Βασιλείου των Φράγκων, το οποίο έδωσε σε αυτές τις μικρές αριθμητικά αυτόνομες ομάδες πληθυσμών τη γενική ονομασία Ιβηρική Μαρκιωνία.

Η Καταλονία αρχίζει να διαμορφώνεται με βάση τις διάσπαρτες καταλανικές κομητείες που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για έλεγχο των δύο πλευρών των ανατολικών Πυρηναίων. Η κομητεία της Βαρκελώνης είναι αυτή που θα αναδειχθεί ως κύρια δύναμη στην περιοχή και σταδιακά θα απορροφήσει τις κομητείες του Ουρζέλ, του Παλιάρς ή της Σερδάνια, εφαρμόζοντας μια πολιτική επέκτασης στην Οξιτανία. Η δυναστική κρίση στο γειτονικό Βασίλειο της Αραγωνίας στις αρχές του 12ου αιώνα ώθησε τους αραγωνέζους ευγενείς να αναζητήσουν τη σύμπραξη με τον βαρκελωνέζο κόμη Ραϋμούνδο Βερεγγάριο Δ΄, κάτι που επέφερε τη δυναστική ένωση των δύο κρατών. Το λεγόμενο Στέμμα της Αραγωνίας θα αποτελέσει για 400 περίπου χρόνια την κύρια δύναμη της δυτικής Μεσογείου.

Την εποχή εκείνη, η Καταλονία ορίστηκε ως το έδαφος που εκτεινόταν από το Σάλσες (σήμερα στη γαλλική Βόρεια Καταλονία) ως τη Λιέιδα και την Τορτόζα. Ωστόσο, δεν χαρακτηρίστηκε συλλογικά με κανέναν άλλο φεουδαρχικό τίτλο όπως πριγκιπάτο, κομητεία ή δουκάτο, παρά χρησιμοποιείτο πλέον είτε το όνομα Καταλονία είτε αυτό της σημαντικότερης κομητείας της περιοχής, αυτής της Βαρκελώνης. Οι Καταλανοί υπήρξαν η κύρια πολιτισμική, οικονομική και πληθυσμιακή δύναμη του στέμματος, εποικώντας το Βασίλειο της Βαλένθια, τις Βαλεαρίδες νήσους και μέρος της Σαρδηνίας. Οι οικονομικές τους δραστηριότητες τους έφτασαν στο σημείο να ιδρύσουν πρεσβείες σε όλο το μήκος της Μεσογείου, από το Αλγέρι μέχρι την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια. Η νομική, πολιτική και πολιτισμική σύγκλιση των κρατιδίων της Καταλονίας επετεύχθη με τη θέσπιση μεταξύ του 1170 και του 1195 των τριών νομοθετικών σωμάτων που πολλάκις αναφέρονται ως «τα τρία μνημεία της καταλανικής πολιτικής ταυτότητας»,[1] τα Usatici Barchinonae, το Liber domini regis και το Gesta Comitum Barchinonensium που δίνουν μια τελική μορφή στην Καταλονία ως ένα μεσαιωνικό κράτος με κοινούς νόμους, ενοποιημένη νομοθεσία και κοινές πολιτισμικές αναφορές.

Ο γάμος της Ισαβέλλας Α' της Καστίλλης και του Φερδινάνδου Β' της Αραγωνίας (1469) έφερε τα δύο στέμματα της Αραγωνίας και της Καστίλης κάτω από μια προσωρινή προσωπική ένωση. Παράλληλα η Καταλονία είχε ζήσει τον καταστροφικό Καταλανικό Εμφύλιο. Το 1492, το Βασίλειο της Γρανάδας, ο τελευταίος μουσουλμανικός θύλακας της στην Ιβηρική χερσόνησο, κατακτήθηκε ενώ την ίδια στιγμή λάμβανε χώρα η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο. Η πολιτική δύναμη άρχισε πλέον σταδιακά να μετακυλάει από το Στέμμα της Αραγωνίας σε αυτό της Καστίλης.

Ο Κάρολος Α΄, εγγονός των Καθολικών Βασιλέων, υπήρξε ο πρώτος μονάρχης που βασίλευσε στο σύνολο των εδαφών του νεοσύστατης Ισπανικής Μοναρχίας από το 1516. Για τους επόμενους δύο αιώνες, η Καταλονία εντάχθηκε στην ομόσπονδη Ισπανία των Αψβούργων, το συνονθύλευμα των παραδοσιακών βασιλείων της Ιβηρικής που συμπληρώνονταν από τις προσωπικές κτήσεις των μοναρχών της στη Δυτική Ευρώπη. Ως μέλος του Στέμματος της Αραγωνίας (που διατηρήθηκε ενεργό), η Καταλονία συνέχισε να απολαμβάνει τη διαχρονική της αυτονομία παρότι σταδιακά ο έλεγχος των βασιλέων από την επίσημη πρωτεύουσα της μοναρχίας από το 1561, Μαδρίτη, έτεινε σε όλο και μεγαλύτερα ποσοστά κρατικού συγκεντρωτισμού. Η σύγκρουση μεταξύ του βασιλικού συγκεντρωτισμού και της προτίμησης του αυτοδιοίκητου από τους Καταλανούς επέφεραν τον Πόλεμο των Θεριστών το 1640 και την προσωρινή ενσωμάτωση της Καταλονίας στο Γαλλικό Βασίλειο μέχρι την υπογραφή της συνθήκης των Πυρηναίων το 1648 που καρατόμησε την περιοχή και παρέδωσε στη Γαλλία τη Βόρεια Καταλονία.

Την ίδια λογική ακολούθησε εν μέρει ο γνωστότερος Πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής, ο οποίος ξεκίνησε όταν ο Κάρολος Β΄ της Ισπανίας απεβίωσε χωρίς διάδοχο το 1700, αφήνοντας τον θρόνο στον μακρινό του απόγονο, Φίλιππο του Ανζού, εγγονό του Λουδοβίκου ΙΔ΄ της Γαλλίας. Οι πολύπλοκες γεωπολιτικές επιπτώσεις τέτοιας εξέλιξης οδήγησαν στην αντίδραση του αυστριακού κλάδου του οίκου των Αψβούργων και την ανάδειξη του γιου του τότε αυτοκράτορα, αρχιδούκα Καρόλου ως εναλλακτικού διεκδικητή του θρόνου. Η Καταλονία και το σύνολο των εδαφών του Στέμματος της Αραγωνίας, υποστήριξε τις αξιώσεις του αρχιδούκα επί του θρόνου (αφού πρώτα ακύρωσε τους όρκους πίστης της στον Φίλιππο Ε', το 1702), σε αντίθεση με το Στέμμα της Καστίλης που υποστήριζε τον Φίλιππο. Παρά τις αρχικές του επιτυχίες, ο Κάρολος είδε τις δυνάμεις του να ηττώνται σε σημαντικές μάχες όπως αυτή της Αλμάνσα και τη Βαρκελώνη να πέφτει στις 11 Σεπτεμβρίου 1714, γεγονότα που σήμαναν την επικράτηση του Φιλίππου και την κατάργηση των παραδοσιακών νόμων των εδαφών του Στέμματος της Αραγωνίας που με τη σειρά του έπαυσε να υφίσταται. Τα λεγόμενα διατάγματα της Nueva Planta του Φίλιππου Ε΄, κατήργησαν τους κυριότερους πολιτικούς θεσμούς της Καταλονίας και επέβαλαν στρατιωτικό νόμο στην περιοχή αν και διατηρήθηκε το αστικό της δίκαιο.

Σταδιακά, και παρά την επίσημη καταδίωξη των καταλανικών από το Ισπανικό κράτος, η Καταλονία επανέκαμψε και παρά την κατοχή της από το Ναπολέοντα (1808-1814) και τους Καρλικούς Πολέμους (κατά διαστήματα μεταξύ 1833 και 1876) επέδειξε μεγάλη οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη. Με την Καταλανική Αναγέννηση (Renaixença) ανανεώθηκε και πολιτισμικά πράγμα που οδήγησε στη γέννηση του κινήματος του καταλανικού εθνικισμού στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Η ισχυροποίησή του πέτυχε το 1914 την ίδρυση της Ένωσης των Τεσσάρων Επαρχιών της Καταλονίας (Mancomunitat de Catalunya) και την εκ νέου σύσταση της Ζενεραλιτάτ, που ακυρώθηκε ωστόσο μετά τη νίκη των στρατευμάτων του στρατηγού Φράνκο κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο (1936-1939). Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας που ακολούθησε (1939-1975), η καταλανική ταυτότητα υπονομεύθηκε αλλά με την επάνοδο της δημοκρατίας η Καταλονία αναγνωρίστηκε ως ιστορική εθνότητα της Ισπανίας και σταδιακά αποκαταστάθηκε η γλωσσική και πολιτισμική της κανονικότητα. Έκτοτε ο καταλανικός εθνικισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ισπανίας, με ένα ποσοστό των Καταλανών να θεωρούν τον εαυτό τους διαφορετικό έθνος από τους Ισπανούς και να επιθυμούν τη δημιουργία ανεξάρτητου καταλανικού κράτους.